آرزو محمودزاده - دانشجوی کارشناسی ارشد نقاشی، دانشکده هنر، موسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران
جوادامین خندقی - استادیار گروه ادبیات نمایشی، دانشکده هنر، موسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران
جمال عرب زاده - استادیار گروه نقاشی، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

کهن الگو از بنیادی ترین مفاهیم مکتب روانشناسی یونگ است . کهن الگوها مفاهیمی هستند که در ژرفترین لایه های روان انسان جای گرفته اند و به صورت نماد در رویا، خواب، اسطوره، ادبیات و هنر متجلی می شوند. آثار نقاشی خلق شده در جهان از دیرباز تا امروز سرشار از نمود این کهن الگوهاست . در ایران جریان هنر نوگرا از اوایل دهه بیست شمسی آغاز می شود. این جریان فراز و فرودهای بسیاری داشته ودر دهه های چهل و پنجاه به اوج و اعتلا رسیده و مسیرش را ادامه داده است . در دوره حاضر از هنر معاصر، میراث سنت و همین طور مدرنیسم به نحو نقادانه ای مورد ارزیابی قرار گرفته است . یکی از شاخه های نقد روانشناسانه ، نقد آرکی تایپی یا کهن الگویی است . برخی نقاشان نوگرا با نگاه به سنت تصویری و بازشناسی بعضی آرکی تایپ ها که در روان جمعی ایرانی جایگاه و معنای ویژه ای دارند، آگاهانه یا ناخوداگاه دست به بازنمایی این کهن الگوها با رویکردی مدرن زده اند. چند کهن الگوی بررسی شده در این پژوهش ، ماندالا، اسب ، ماهی ، پرنده و اسطوره قهرمان است که از عناصر تکرار شونده در نقاشی معاصر و هم چنین نقاشی کلاسیک ایرانی هستند، ابتدا معنای نمادین آرکی تایپ مورد نظر بررسی شده و تاریخچه مختصر آن در حافظه تصویری ایرانی مطالعه شده و سپس در چند اثر انتخابی از نقاشی نوگرا مورد پژوهش قرار گرفته است . مفاهیمی چون وحدت، سیر و سلوک معنوی ، تعالی روح و سفر قهرمانی ، که ریشه در ناخودآگاه جمعی بشرومیل انسان به معنا دارند و در نقاشی مدرن نیز بازنمایی شده اند، در فرصت این پژوهش گفته شده و کهن الگوهای بی شماری وجود دارند که بازشناسی آنها می تواند به درک بیشتر نقاشی معاصر کمک کند.

کهن الگو، نقاشی نوگرای ایران، یونگ ، ماندالا، اسب ، ماهی ، پرنده، قهرمان.