اکبر فرهادی - دانشجوی دکتری علوم و مهندسی آبخیزداری دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران
حسن احمدی - عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران
بهارک معتمدوزیری - عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

رودخانه ها و آبراهه ها تحت تأثیر عوامل طبیعی و یا دخالت های انسان دچار فرسایش بستر، فرسایش کناره ها و جابه جایی عرضی می شوند. فرسایش رودخانه ای به نوبه خود موجب بروز خطرات و خسارات عدیده ای برای اراضی مجاوررودخانه ها و رسوبزایی می شوند. سدهای رسوبگیر)اصلاحی( سازه های کوچکی هستند که با استفاده از مصالح مختلف از جمله چوب، سنگ، سنگ و ملات و توریسنگ به منظور مهار فرسایش در آبراهه ها و نیل به اهداف آبخیزداری احداثمی گردد. با توجه به هزینه های زیادی که صرف این سازه ها می شود، متاسفانه بعد از احداث آنها در بسیاری از مواردشاهد تخریب و از بین رفتن این گونه سازه ها هستیم. ساخت سدهای رسوبگیر در آبراهه ها مانع از شروع فرسایش کانالی می شود. در همین رابطه دقت در طراحی و اجرای سدهای رسوبگیر علیرغم کوچکی و سادگی آن ضروریست. زیرادر صورت عدم موفقیت آنها، نه تنها اعتبار زیادی از دست رفته بلکه آثار تخریبی و فرسایشی آن شدید تر از شرایط اولیه می باشد. در این تحقیق ضمن بازدید از حوضه آبخیز موسویه و تهیه اطلاعات فنی، نمونه برداری و اندازه گیری های میدانی از سرریز وحوضچه آرامش بندهای خشکه چین، سنگی ملاتی وتوریسنگی چکدم های اجرا شده نقاط قوت وضعف در مراحل مطالعات و اجرای این نوع سازه ها همراه با مبانی اصلی طراحی مورد بررسی قرار گرفت و در پایان تاثیر تخریب آنها و تاثیر در فرسایش پایین دست بند ها مورد بررسی قرارگرفت. دلایل تخریب حوضچه آرامش و سرریزسدهای اصلاحی شامل موارد زیر است: 1 دبی طراحی اولیه پایین بوده است که سیلاب اضافی دستک چکدم توریسنگی - را دور زده و با توجه به شیب تند گرادیان هیدرولیکی موجود فرسایش خندقی ایجاد کرده است. 2 با حذف تعدادی از - چکدم ها آنهم به دلیل کمی اعتبار ، باعث شده است تا سازه ها کاملا هم پوشانی نداشته باشند و تخریب و فرسایش بهدلیل شیب زیاد در بین چکدم ها اتفاق بیفتد که نهایتا باعث تخریب سازه گردیده و فرسایش در پایین دست اتفاق افتاده است. 3 طول حوضچه آرامش در اغلب سازه های اجرا شده کم بوده و با تشکیل پرش هیدرولیکی در خارج از حوضچه -آرامش شرایط برای فرسایش بعد از دندانه انتهایی حوضچه آرامش فراهم شده است. 4 کمی عمق پی و یا کمی طول - خزش جریان باعث پدیده زیر شویی و فرسایش در پایین دست سازه ها شده است که شرایط برای وقوع پدیده زیر شویی در دستک چکدم های توریسنگی که از شیب هیدرولیکی زیادتری برخوردار است بیشتر فراهم کرده است

تخریب سرریز حوضچه آرامش فرسایش پایین دست بند- - - بندهای رسوبگیر