محمد محمدی - محقق مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی
محمدتقی کاشکی - مربی پژوهشی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی

جهت بهره برداری بهینه از منابع طبیعی کشور، طرحهای تحقیقاتی بررسی بوم شناسی فردی گیاهان شاخص، در دستور کار مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور قرار گرفته است. یکی از این گیاهان، گونه ماسه دوست Ammothamnus lehmannii بوده که بومی مناطق شرقی ایران و کشورهای پاکستان، افعانستان و آسیای میانه می باشد. مناطق پراکنش آن در ایران، صرفاً محدود به استانهای خراسان و شامل مناطق جاجرم، درگز، سرخس، تربت جام، تایباد، خواف، زیرکوه قاین و سبزوار می گردد. اخیراً از ترکیبات شیمیایی استخراج شده از این گیاه، در زمینه های صنعت داروسازی استفاده گردیده است. سه ماده آموتامنین (Ammothamnin)، آموتامنیدین (Ammothamnidin) و لهمانین (Lehmanin) از این گیاه استخراج شده که کاربرد آنها حداقل در درمان بیماریهای گوارشی گزارش شده است. علاوه برآن، این گیاه منبع تأمین علوفه برای بهره برداران محلی و گیاهی پرستار جهت رشد و استقرار سایر گونه های گیاهی به شمار می رود. جهت اجرای تحقیق، مطالعات کتابخانه ای، آزمایشگاهی، ستادی و بازدید م یدانی انجام شده است. یادداشت برداری میدانی با ترانسکت طولی 3 کیلومتری و پلاتهای 3 در 3 متری در فواصل 300 متری انجام شده است. طبق نتایج به دست آمده، این گیاه در 31263 هکتار از اراضی سرخس پراکنش دارد. رویشگاه این گیاه در دشتها و اراضی 35 کیلومتری جنوب شرقی شهر سرخس تا مرز ترکمنستان گسترش دارد. این گیاه اکثراً در ماسه زارهای کاملاً تثبیت شده (واحد اراضی X.1) و یا در ماسه زارهای نیمه تثبیت شده (واحد ا راضی X.3) با بافت خاک ماسه ای و سبک و بر سطح دشتها و تپه ماهورهای کم ارتفاع مستقر شده است. ارتفاع رویشگاه از 250 متر تا 600 متر از سطح آبهای آزاد است. در این رویشگاه اثر ارتفاع تلماسه بر استقرار گیاه به خوبی آشکار بوده و در تپه های بیش از 20 متر کمیاب می شود. بیشترین پراکنش گیاه در دامنه های شرقی و شمالی با میزان شیب کمتر از 3 درصد مشاهده شده است. دامنه بارندگی از 99 تا 261 میلیمتر و میانگین آن در دوره آماری 200 میلیمتر بوده است. تبخیر و تعرق پتانسیل از 2000 تا 2800 میلیمتر در سال می باشد. میانگین سالیانه دما از 15 تا 17.5 درجه سانتیگراد و حداقل مطلق 18.6- و حداکثر مطلق 46.6 درجه سانتیگراد بوده است. اقلیم آن خشک بیابانی به روش دومارتن است. د وره خشکی سالانه حدود 7 ماه و نیم، از اواخر فروردین تا اوائل آذر، طول می کشد. آزمایشات خاکشناسی نشان داده که خاک رویشگاه د ارای شرایط زیر است: هدایت الکتریکی 0.5 میلی موهس بر متر مربع، اسیدیته 7.6، میزان ماده آلی 0.36 درصد و پتاسیم قابل جذب 171 قسمت در میلیون. میزان شن خاک، 76 درصد، سیلت 16 درصد و رس 8 درصد اندازه گیری شده است. میانگین پوشش تاجی گیاه 11 درصد برآورد شده است. تراکم گیاه 725 بوته در هکتار بوده است. دوره رشد و نموسالانه از نیمه اسفند تا پایان مرداد بوده و وزن هزار دانه ح دود 26.5 گرم می باشد. دامها سبک شامل گوسفند و بز در سنین کوچکی و بلوغ از گیاه تغذیه می نمایند. حیوانات غیر اهلی، هم به عنوان منبع علوفه و هم به عنوان زیستگاه از گیاه استفاده می کنند. این گیاه در تیپهای گیاهی متشکل از گونه های تاغ، ارکس، گون، درمنه، تلخه بیان و علف شور مشاهده شده است.

Lehmanin, Ammothamnidin, Ammothamnin, Ammothamnus lehmannii