اعظم صدیقی - دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیای طبیعی پیام نور ارومیه

رخداد گردوغبار از پدیده های مخرب اقلیمی می باشد که همه ساله خسارات جبران ناپذیری به مزارع، تأسیسات و جاده ها وارد می نماید. این پدیده متأثر از شرایط جوی خاصی است که در صورت شناخت سازوکار تکوین و گسترش آن می تواند از آسیب های فراوان آن کاست و یا با آن مقابله کرد. به دلیل موقعیت جغرافیایی ایران در کمربند خشک و نیمه خشک جهان، این کشور مکرراً در معرض سیستم های گرد و غبار محلی و سینوپتیکی قرار می گیرد. شمال غرب ایران نیز با توجه به نزدیکی به بیابان های کشورهای مجاور در معرض سیستم های گرد و غبار متعددی می باشد. در فصل سرد سال که هسته کم ارتفاع و امواج غربی بر روی اروپا و دریای مدیترانه شکل می گیرند به علت سنگینی هوای سرد در این ایام اجازه نفوذ به عرض های پائین را به خوبی پیدا کرده و بر روی بیابانهای خاورمیانه قرار می گیرد. سپس به سمت شرق گرایش پیدا کرده و به صورت فراز درآمده و اختلالات هوا را ایجاد می کند و چون این بیابانها خشک هستند شرایط توربالانسی و گردوغبار ایجاد می شود که به سمت غرب و جنوب غربی کشیده می شودند. در فصل گرم سال که کم فشارهای حرارتی به سمت عرض های بالاتر ک شیده می شوند در اثر برخورد با کم فشارها و پرفشارهای فوقانی اختلاف فشار حاصل شده و پدیده گر و غبار در منطقه رخ می دهد. با توجه به مسیر حرکت این سیستم ها و نحوه قرارگیری فرودها و کم فشارها در روزهای مختلف، مهمترین منبع گردوغبارهای وارد شده به غرب و شمال غرب ایران، صحرای سوریه، صحرای نفوذ در شمال شبه جزیره عربستان و شمال صحرای بزرگ افریقا می باشد. بیشترین تأثیرات کم فشارهای حرارتی شبه جزیر عربستان در گردوغبار منطقه مورد مطالعه هم مربوط به زمانی است که آنها به ایران نزدیک بوده و همچنین توسط یک فرود مناسب در سطح بالا حمایت می شود به عبارت دیگر زمانی این اتفاق می افتد که این سیستم ها ویژگی حرارتی دینامیکی پیدا می کنند. در کنار این تحقیق، ویژگی و شدت آسیب پذیری منطقه خاورمیانه نیز با استفاده از تحلیل خوشه ای بررسی شده و خاورمیانه به 4 ناحیه تقسیم شد. بررسی ها نشان داد که ایران با قرارگیری در ناحیه 1 از بیشترین آسیب پذیی در مقابل توفان گرد و غبار برخوردار است.

گردوغبار، کمربند خشک و نیمه خشک، بیابانهای خاورمیانه، کم فشار حرارتی، شمال غرب ایران