سعداله منصوری - عضو هیات علمی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، کرج
ایمان طباطبایی - دانش آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه زابل

به منظور بررسی تنوع ژنتیکی ارقام کنجد تعداد 27 ژنوتیپ داخلی و خارجی طی دو سال 85-1384 موردآزمایش قرار گرفت . این آزمایش در قالب طرح بلوک ه ای تصادفی در 4 تکرار درمزرعه شهرک نهال و بذر کرج انجام گرفت . صفات اندازه گیری شده شامل شروع گلدهی، رنگ گل، تعداد گل در محور، خاتمه گلدهی، تعداد ردیف در کپسول، تیپ کپسول، وضعیت کرک، ارتفاع بوته، ارتفاع کپسول اولیه، ارتفاع خوشه بندی، تاریخ رسیدگی، رنگ دانه، وزن هزار دانه و عملکرد اقتصادی بودند . نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اختلاف معنی داری بین ارقام در مورد اکثر صفات وجود دارد. عملکرد کل تک بوته بیشترین ضرایب همبستگی فنوتیپی معنی دار را به ترتیب با صفات تعداد کپسول در بوته (0/814) ، وزن شاخه اصلی (0/723)، و زن شاخه های فرعی (0/402)، طول شاخه زاینده (0/367)، تعداد شاخه (0/326) ، طول دوره گلدهی (0/306) و بیشترین ضرایب همبستگی منفی را به ترتیب با تعداد ردیف در کپسول (0/132-) ، درصد روغن (0/080-) داشت. به منظور بررسی میزان تنوع موجود درژنوتیپ های داخلی و خارجی، تجزیه کلاستر با استفاده از صفات مورفولوژیک و بر اساس فاصله اقلیدسی و به روش UPGMA انجام گرفت. بر این اساس ژنوتیپ ها به 6 گروه تقسیم شدند. در این نوع کلاستر بندی دیده می شود بعضی از ژنوتیپ های ایرانی همیشه در گروه ارقام خارجی قرار می گیرند. این امر قرابت خویشاوندی ارقام داخلی را با ارقام خارجی نشان می دهد. در تجزیه عامل ها شش عامل مستقل از هم در مجموع 81/086 درصد از تغییرات را توجیه کردند . عامل مستقل اول 25/725 درصد از تغییرات، عامل مستقل دوم با توجیه 11/785 در صد از تغییرات را توجیه می کند . همچنین نتایج حاصل از تجزیه به عامل ها الگوی کلاستر بندی را در صفات تائید کرد و چهار عامل موثر در عملکرد را استخراج نمود.

کنجد، تنوع فنوتیپی، صفات مورفولوژیک، ژنوتیپ و تجزیه به عامل ها