نسیم غلامی - دانشجوی کارشناسی ارشد گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین، خوزستان
افشین صلواتی - استادیار گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین، خوزستان
احسان شهبازی - استادیار گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین، خوزستان
خلیل عالمی سعید - استادیار گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین، خوزستان

نخل خرما (Phoenix dactylifera) به صورت سنتی از طریق پاجوش تکثیر میشود. تکثیر خرما بااستفاده از این روش کند و پرزحمت و گران است. به همین دلیل امروزه از روشهای تکثیر دیگر از جمله کشت بافت استفاده میشود. بااینحال در مواردی نهالهای کشت بافتی با عدم ثبات روبرو بوده و همین مورد باعث شده است این نوع نهالها مورد استقبال نخلداران قرار نگیرند. در این پژوهش به منظور بررسی تنوع ژنتیکی، 10 رقم خرما پاجوشی و کشت بافتی با استفاده از 5 آغازگر ISSR مورد ارزیابی قرار گرفتند. در این بررسی در مجموع 37 قطعه DNA (مکان ژنی) تکثیر و امتیازبندی شدند که از آنها 30 قطعه، چندشکلی نشان دادند. میانگین محتوای چندشکلی اطلاعات (PIC) برای آغازگرهای مورد استفاده از حداقل 0/32 تا حداکثر 0/74 متغیر بود. برای ارزیابی شباهتها و اختلافات ژنومی بین ارقام از ضریب تشابه جاکارد استفاده شد. دامنه ضریب تشابه جاکارد به دست آمده از نشانگر ISSR در این تحقیق از 0/42 بین ارقام بِرحی کشت بافتی شرکت رعنا و بِرحی کشت بافتی وارداتی مشکلدار تا 0/96 بین ارقام پیارم پاجوشی و دِیری پاجوشی بود. با توجه به ضریب کوفنتیک (0/87=r) و شکل دندروگرام، دندروگرام حاصل از روش کلاستر بندی UPGMA با استفاده از ماتریس تشابه جاکارد انتخاب گردید که در نهایت ارقام در سه گروه اصلی گروه بندی شدند که تجزیه به مولفه های اصلی و تجزیه تابع تشخیص گروه بندی بدست آمده از تجزیه خوشه ای را تایید کردند. نمونه های کشت بافتی و پاجوشی ارقام زاهدی، دیری و پیارم در یک گروه قرار گرفتند و تنوعی نشان ندادند. در مورد رقم برحی نیز برخی پاجوشی و کشت بافتی تولید شرکت رعنا در یک گروه قرار گرفتند و تنوعی نشان نداند. با توجه به اینکه پایه مادری ارقام استفاده شده یکسان بود، انتظار میرود که تنوع ژنتیکی زیادی مشاهده نشود. نمونه های کشت بافتی و پاجوشی ارقام زاهدی، دیری و پیارم در یک گروه قرار گرفتند و تنوعی نشان ندادند. در مورد رقم برحی نیز برخی پاجوشی و کشت بافتی تولید شرکت رعنا در یک گروه قرار گرفتند و تنوعی نشان نداند. طبق نتایج به دست آمده تنوع ژنتیکی بین ارقام پاجوشی و کشت بافتی نخل خرما مشاهده نشد. روش کشت بافت گیاهی منجر به تنوع سوماکلونال میشود. تنوع سوماکلونال را میتوان به دو دسته تقسیم نمود الف: تنوع ژنتیکی (قابل وراثت) که به وسیله جهشها یا سایر تغییرات در DNA حاصل میشود ب: تنوع اپی ژنتیکی (غیرقابل وراثت) که در اثر تغییرات فنوتیپی موقت به وجود می آید.

تنوع ژنتیکی، گیاهچه خرما، کشت بافت، پاجوش، ISSR