یاسر زنگنه اسدآبادی - کارشناس ا رشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج
منوچهر خدارحمی - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج
محمود ناظری - مرکز تحقیقات کشاورزی مشهد
عبدالله محمدی - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج

به منظور بررسی و برآورد پارامترهای ژنتیکی، تعیین بهترین مدل ژنتیکی برای توجیه تغییرات ژنتیکی، تخمین وراثت پذیری عمومی و خصوصی و تعیین سهم اثرات افزایشی- غالبیت و نوع عمل ژن (ها) در صفات مورفو- فیزیولوژیک در شرایط تنش خشکی مطالعه ای با استفاده از دو رقم حساس و متحمل به تنش خشکی صورت گرفت. ا رقام کارچیا (متحمل) و گاسپارد (حساس) به عنوان والدین به همراه نسل های BC1, F3, F2, F1 و BC2 در قالب طرح بلوک های کامل ت صادفی در سه تکرار در شرایط تنش خشکی کشت شدند. نتایج تجزیه واریانس وزنی نشان د اد که تفاوت معنی داری بین نسل ها از نظر گ لیه صفات مورد بررسی وجود دارد. نتایج تجزیه واریانس نسل ها نشان داد در کلیه صفات جزء غالبیت (H) بیشتر از جزء افزایشی بود، البته در بعضی صفات تفاوت بین دو جزء غالبیت وافزایشی بسیار زیاد (ارتفاع بوته- طول سنبه- طول میانگره د وم- تعداد دانه در سنبه- وزن هزار دانه- بیرون آمدگی پدانکل و طول پدانکل) و در بعضی صفات کم بود (سایر صفات) که این بیانگر اهمیت اثرات غالبیت در کنترل ژنتیکی صفات می باشد. متوسط غالبیت ژنی (H/D)(1/2) در کلیه صفات بیانگر وجود غالبیت کامل به سمت فوق غالبیت بود که بیانگر اهمیت اثرات غالبیت می باشد. بر اساس تجزیه میانگین نسل ها با استفاده از آزمون مقیاس وزنی برازش مدل ساده افزایشی غالبیت صورت گرفت و عدم کفایت آن در بعضی از صفات حاکی از اهمیت اثرات اپیستازی در توجیه تغییرات ژنتیکی صفات داشت پس از برازش انواع مدل ها در نهایت مدل 3 پارامتری (m.d.h) و مدل 6 پارامتری (m-d-h-i-j-l) جهت توجیه تغییرات ژنتیکی صفات مختلف مورد پذیرش قرار گرفت. در اکثر صفات اجزای [d] و [i] معنی دار بودند ولی مجموع اثرات [h+l] و یا [l] به تنهایی بیشتر از اثرات افزایشی بود این نشان می دهد که اثرات غالبیت نقش بیشتری در کنترل صفات داشته،در نتیجه برای صفات مورد بررسی گزینش تحت شرایط خودگشنی قابل تثبیت نمی باشد و انجام هیبریداسیون روش موثرتری از گزینش خواهد بود.برآورد وراثت پذیری و نوع عمل ژن نشان داد که گزینش به منظور بهبود اکثر صفات مورد مطالعه در شرایط تنش به ویژه در نسل های اولیه اصلاحی بازده ژنتیکی متوسطی خواهد داشت بنابراین از نتایج این مطالعه چنین برمی آید که می توان استفاده از صفات ارتفاع بوته، طول بیرون آمدگی پدانکل، طول پدانکل، طول میان گره دوم و وزن هزار دانه را به عنوان معیارهای انتخاب غیر مستقیم به منظور بهبود عملکرد دانه گیاه در شرایط تنش خشکی توصیه نمود.

گندم نان- تحمل به خشکی- مدل ژنتیکی- تجزیه میانگین نسل ها- تجزیه واریانس نسل ها- وراثت پذیری- عمل ژن