علی اصغر آل شیخ - عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی
ناصر فرضی - دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی GIS دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی

فرسایش در حوضه های آبریز سبب از بین رفتن قشر سطحی خاک و کاهش اراضی مزروعی می گرد. رسوبات ناشی از فرسایش حوضه های آبریز معمولا پس از بارندگیها به رودخانه رسیده و با رسوباتناشی از فرسایش دیواره بستر رودخانه همراه می شوند. این رسوبات تاسیسات آبی در مسیر رودخانه را تحت تاثیر قرار داده و عمر مفید مخازن را به مخاطره می اندازد. مقدار تولید رسوب بستگی به عوامل متعددی از قبیل سطح حوضه آبریز، پوشش گیاهی، زمین شناسی، توزیع زمانی ومکانی بارندگی و دشت و مدت آن دارد. مکانیزم حمل رسوبات تولید شده توسط رودخانه نیز در مقدار رسوبگذاری در مخازن موثر می باشد. روشها و مدلهای مختلفی برای ارزیابی و تهیه نقشه فرسایش وجودد دارد، استفاده از مدل های فرسایش نیاز به اطلاعات دقیق درحوضه مورد مطالعه دارد. مشخص نمودن درجه فرسایش پذیری در حوضه و نمایش آن بصورت نقشه در محیط GISدر مدیریت بهینه از منابع آب و خاک در حوضه موثر می باشد. برای ارزیابی فرسایش در حوضه های آبریز معمولا از روابط تجربی استفاده می گردد این روابط معمولا بصورت الگوریتیم از عوامل فرسایش هستند که توسط روشهای همبستگی از داده های تجربی بدست می آیند. این داده ها در یک زمان مشخص و در حیطه مکانی (حوضه آبریز ، شیب و ...) طبقه بندی می شوند. کاربرد معادلات فرسایش در محیط GIS معمولا به یک هم پوشانی از داده های زمین مرجع که نشانگر عوامل فرسایش از قبیل، قابلیت فرسایش خاک، توپوگرافی ، پوشش گیاهی می باشد، نیاز دارد. در این تحقیق نقشه زمین شناسی و توپوگرافی حوضه رقومی می شود. پس از رقومی کردن نقشه توپوگرافی با استفاده از مدل DEM نقشه شیب حضه حاصل می شود که از تلفیق این نقشه همراه نقشه زمین شناسی مناطق حساس به فرسایش و پوشش گیاهی (NDVI) و مناطق مقاوم به فرسایش مشخص گردید. در مطالعات فرسایش ، با استفاده از تفسیر عکسهای هوائی و تصویر ماهواره ای (پس از برداشت وکنترل صحرائی) نسبت به تهیه نقشه فرسایش خاک که با طبیعت حوضه آبخیز مطابقت داشته باشد اقدام گردید. با توجه به اهمیت مطالعات رسوب در سد مخزنی اکباتان همدان و ر شدن حجم مرده سد از رسوب زودتر از زمان مقرر، فرسایش درحوضه سد فوق بررسی و سعی گردیده است که از GIS در این مطالعه استفاده گردد. مطالعات نشان می دهد که در سالهای اخیر با افزایش جمعیت و کاهش حجم مخزن در اثر رسوبگذاری مشکلات و مسائلی در کمیت و کیفیت آب مشروب شهر همدان بوجود آمده است که روز به روز حادتر می گردد، لذا به منظور افزایش عمر سد و پیشگیی از عواقب آن بایستی تمهیداتی قائل شد.