فرزین حق پرست - استادیار دانشگاه هنر اسلامی تبریز
شبنم مظلوم برهان - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری دانشگاه هنر اسلامی تبریز
حمزه پیربابایی - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری دانشگاه هنر اسلامی تبریز

در دوره قاجار با شروع حکومت ناصرالدین شاه و روابط اقتصادی و فرهنگی ایران با کشور های اروپایی و تحولاتی چون سفر شاهان قاجار به اروپا، اعزام دانشجویان به خارج از کشور و تاسیس دارالفنون، زمینه تاثیرپذیری ایران از فرهنگ غربی فراهم آمد. ناصرالدین شاه که در مسافرتهایش به اروپا با تئاترها و سالنهای نمایش آنجا آشنا شده و چنین نمایشهایی مورد پسندش واقع شده بود، دستور به ساخت مکانی داد که نمایش های بزرگ در آن برگزار شود، این مکان بعد ها به تکیه دولت معروف گشت که با شکوه ترین تعزیه ها در آن برگزار می شد. شاهزادگان و بزرگان و اشراف دولت هم به پیروى از شاه، هر یک مجالس تعزیهخوانى بهراه انداختند. رفتهرفته در هر محله و گذر بزرگ تهران تکیههایى ساخته شد که مخارج آن را ساکنان هر محل فراهم مىکردند. این آغازی بود بر ایجاد بنا هایی برای جا دادن تعداد افراد زیادی که به منظور تماشای تعزیه یا نمایش و اپرا گرد هم جمع می آمدند. چرا که پیش از آن رسم نبود نمایش و موسیقى را براى توده مردم عرضه کنند و موسیقى تنها در مجالس خلوت اهل فن مطرح مىشد . معماری ایرانی نیز همچون فرهنگ و سایر هنر ها در این دوره از غرب تاثیر پذیرفت و بخصوص در ساخت بنا هایی چون تکیه ها، تماشاخانه های غربی الگو قرار گرفت. در این مقاله با روش توصیفی تاریخی، ابتدا به بررسی موسیقی عصر قاجار و نیازی که در آن دوره برای ایجاد فضا های جمعی پدید آمد پرداخته شده است، سپس پاسخ هایی که معماری آن عصر به این نیاز داد و پیشینه و جایگاه تکیه ها و نمایشخانه های در ایران مورد بررسی قرار گرفته است. بنای تکیه دولت تهران به عنوان نمونه موردی این پژوهش، مورد تحلیل فضایی و کالبدی معماری قرار گرفته است

موسیقی مذهبی ، معماری قاجاری ، فضا های جمعی ، تکیه دولت