مهدی ذاکری نیا - دانشجوی دکتری آبیاری دانشکده مهندسی آب و خاک پردیس کشاورزی دانشگاه تهران
تیمور سهرابی - دانشیار گروه آبیاری دانشگاه تهران
مهدی شهابی فر - عضو هیات علمی موسسه خاک و آب تهران
محمدرضا نیشابوری - استاد گروه خاکشناسی دانشکده کشاوزری دانشگاه تبریز

استفاده بهینه از آب در سالهای اخیر جزء مشغولیت های اصلی بشر بشمار می رود. بنابراین هر اقدامی که بتواند یک گام بشر را به استفاده بهتر از آب رهنمون سازد، ارزشمند است. در این تحقیق سعی شده است که نیاز ابی بر اساس رفتار گییاه در جذب آب از خاکی از جنس لوم – رسی (Clay – Loam) که همواره رطوبت را از طریق یک لوله متخلخل در اختیار داشته و هر لوله متخلخل به یک مخزن آب مدرج متصل بود، با دقت مناسب اندازه گیری شود. به این منظور گیاه یونجه بعنان یک گیاه با سیستم ریشه ای وسیع در ستونهایی از جنس PVC که از خاک کی لوم پر شده بود، کشت شد . تمامی ستونها تا اعمال تیمارهای آبیای بر اساس نیاز رطوبتی تا نقطه ظرفیت زراعی آبیاری می شدند. پوششی از شن ریز به جهت جلوگیری از تبخیر بر روی همه ستونها اضافهشد. سه دسته تیمار تعریف شد. در دسته اول 4 ستون خاک با لایه بندی شن و واکس (جهت جلوگیری از تبادل رطوبتی بین لایه ها) جدا شده بود و آبیاری لایه ها طبق الگوی تنش از دیواره (آبیاری جانبی) انجام می گرفت، در دسته دوم نیز شامل 4 ستون که مشابه دسته اول آبیاری می شدند اما لایه های شن و واکس در انها وجود نداشت. در همه لایه های تحت آبیاری رطوبت در حد سهل الوصول و در حالت غیر اشباع قرار داشت. تیمارهای شماره 1 تا 4 در دسته اول به ترتیب عبارت بود از ، تیمار 1 با آبیاری کامل همه چهار لایه، تیمار 2 با آبیاری لایه دوم، سوم و چهارم، تیمار 3 با آبیاری جانبی لایه سوم و چهارم و تیمار 4 با آبیاری لایه چهارم. در تیمارهای دسته دوم نیز لاه های تیماری 5 تا 8 مشابه لایه های تیمارهای 1 تا 4 در دسته اول آبیاری صورت می گرفت. تیمارهای دسته سوم نیز همانند آبیاری مزرعه ای تا نقطه ظرفیت زراعی (تیمار 9) و تیمارهای کم آبیاری 80 (شماره 10) و 60 درصد (شماره 11) اعمال شد. نیاز رطوبتی این دسته از تیمارها با اندازه گیری رطوبت خاک و تا پر کردن نیاز ظرفیت زراعی از طریق آبیاری ثقلی انجام گرفت (آبیاری کامل و کم آبیاری). رطوبت در لایه های مختلف به کمک دستگاه انعکاس سنجی زمانی (TDR) اندازه گیری می شد. تغییرات حجم آب مخازن متصل به لایه ها و نیز تغییرات رطوبت در هر لایه معادل آب مصرفی هر لایه بود. نتایج نشان داد که در تیمارهای دسته اول که در انها لایه های خاک با لایه های نازک شن و واکس جدا شدن بود، میزان مصرف آب 70 درصد میزان مصرف آب در تیمارهای دسته دوم بود. علت این کاهش حذف نقش تبادل رطوبتی آب به لایه های فوقانی در شرایط غیر اشباع و کاهش مصرف آب توسط گیاه است. این در حالی بود که نسبت ماده خشک به تر در سه دسته تفاوت چندانی نداشت. بطویکه در تیمارهای دسته اول باخشک شدن لایه های فوقانی مقدار مصرف آب در مخازن متصل به لایه های زیرین افزایش چشمگیری داشت. همچنین سرعت کاهش رطوبت در لایه های فوقانی در تیمارهای دسته اول که لایه بندی شده بودند، نسبت به تیمارهای دسته دوم کمتر بود. استفاده از روش آبیاری جانبی در محیط های گلخانه ای با تبخیر زیاد در عین حال که مشکلات اجرای آن در مزارع را ندارد، می تواند درکاهش مصرف آب، عدم ایجاد رطوبت نسبی اضافی ناشی از ابیاری و در نتیجه کنترل افات و بیماریها کمک کند. در عین حال که بدلیل ایجاد شرایط بهیه مصرف آب بر کیفیت محصولات نیز موثر خواهد بود.

تبخیر و تعرق ، نیاز آبی ، آبیاری جانبی ، TDR و تنش آبی