ناصر کاظم خانلو - استادیار دانشگاه پیام نور همدان
نسرین بیرانوند - دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور
اکرم سلطانی - دانش آموخته ی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی
لیلا دهش - کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی

و «معراج» اسم ابزار عربی بر وزن «مفعال» به معنای «نردبان» و جمعش «معارج» و «معاریج» است در فرهنگ دینی و ادبی ما، این واژه را با واقعه ی تاریخی سفر پیامبر اکرم اسلام (ص) به آسمانها مرتبط میدانند. بنیاد این تفکر در قرآن مجید آیه اول سوره ی الاسراء است: سبحان الذی اسری بعبده لیلا من المسجدالحرام الی المسجد الاقصی الذی بارکنا حوله لنریه من ایتنا انه هو السمیع البصیر. بنابراین اعتقاد، «شب معراج» شرحی از این حادثه است که در شعر و ادب فارسی (تعلیمی، غنایی و عرفانی) جایگاهی بس والا یافته است، به گونه ای که سبب تالیف «معراج نامه» بسیاری شده است. «معراج نامه» رسالهای منظوم یا منثور است که به ماوراءال ط بیعه مربوط میشود و در آن شرح بالا رفتن انسان به طبقات آسمان می آید و از فضاهایی مانند بهشت، دوزخ و برزخ و کیفیت آنها و نیز دیدار با فرشتگان و یا دیدار الهی سخن به میان میآید . در ایران، پیش و پس ازظهور اسلام، این نوع کتابها سابقه ای طولانی دارد. برای نمونه «ارداویراف نامه» نوعی کتاب فقهی یا معراج نامه است که پیش از اسلام تالیف شده و شرح سفر معادی مردی ساده و خوش قلب است که به آسمان ها رفته و سرگذشت و حوادث بهشت و دوزخ را حکایت میکند. در این نوشتار به معرفی شاعرانی که درباره معراج پیامبر اشعاری سروده اند می پردازیم و معراجنامه های آنان را تحلیل و شرح می کنیم.

حضرت محمد (ص) ، معراج ، معراجنامه، شعر فارسی