محمود گلابچی - استاد دانشگاه هنر و معماری پارس
آیدا زینالی فرید - کارشناس ارشد معماری، دانشگاه علم و صنعت ایران

فقدان ارتباط بین حوزه های مختلف علوم انسانی از جمله روانشناسی، جامعه شناسی و معماری موجب شده است که هرکس (معمار یا شهرساز) با توجه به شناخت محدود از انسان، به ویژه شناختی که از خود به عنوان در دسترس ترین و قابل شناخت ترین انسان دارد، به ایجاد یک مدل انسانی دست یازد و پس از تعمیم آن و بر اساس آن که در بیشتر موارد مدل ناقص و غیرمنطبق با تمامی واقعیت است، دست به طراحی بزند؛ در نتیجه پاسخی که به سلسله نیازهای انسان در فضا میدهد، در واقع مدل انسانی– شخصی اوست و نه نیازهای واقعی تمام انسانها و یا اکثریت مردم جامعه. با بررسی آثار معماری از هزاره های قبل تاکنون و ارتباط این آثار با حوزه روانشناسی بدین موضوع بنیادین پی خواهیم برد که برخی از آرکی تایپ های ذخیره شده در ناخودآگاه جمعی بشر نتایج تصویرسازی های انسانها از واقعیات دنیای پیرامونی و به خصوص تصویرسازی از کیهان و خلق این آرکی تایپ های ذخیره شده در ناخودآگاه جمعی در قالب های مختلفی چون تصاویر نقاشی و حکاکی های غارها، فرم های بناها، الگوهای طراحی شهری، باغسازی و تزئینات بناها از هزاره های قبل تاکنون بوده است. در این مقاله سعی بر این است که ارتباط نزدیکتری بین حوزه روانشناسی و معماری برقرار شود تا الگوها و راهکارهای عملی در طراحی برای استفاده معمارها و شهرسازها جهت خلق طرحهای ماندگارتر و مطلوبتری برای عموم مردم پیشنهاد گردد. در این راستا نقش کیهان در شکل گیری برخی از آرکی تایپ ها به شکل دقیقتری مورد بررسی قرار می گیرد. در این تحقیق، به دلیل گستردگی دامنه مطالعات از اکثر روشهای تحقیقی مرسوم اعم ازمطالعات علمی کتابخانه ای، میدانی تجربی و روشهای توصیفی تحلیلی استفاده شده است. در ابتدا، تعریف مختصر و کلی از آرکی تایپ ارائه می شود و سپس چگونگی شکلگیری برخی آرکی تایپهای موجود در ناخودآگاه جمعی بر اساس واقعیات محیط پیرامونی چون کیهان، طبیعت و تجلی آن در قالب نمادها ، الگوها و فرمهای معماری و شهری پرداخته می شود. در این بخش برای ارجاع دهی به حضور آرکی تایپ ها و نقش کیهان، مثالهایی عینی از بناها و آثار هنری از هزارههای قبل تا دوران معاصر مورد بررسی قرار می گیرند. در نهایت ویژگی های کیهانی معماری آرکیتایپی که آنرا به حوزه بی زمان و بی مکان متعلق می سازد، ارائه می گردند.

آرکی تایپ ، ناخودآگاه جمعی ، معماری کیهانی ، ماندگار ، الگوهای طراحی