یعقوب زارعی - دانشجوی دوره دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی دانشگاه علوم و تحقیقات تهران

اهمیت زراعت در اقتصاد کشاورزی امروزه بر کسی پوشیده نیست. در این میان دانه های روغنی یکی از محصولات زراعی و استراتژیکی است که ضمن افزایش ضریب امنیت غذایی، نقش بسزایی در افزایش بهره وری اقتصادی نیز ایفامی نماید. مشاهده روند وضعیت تولید روغن استحصالی که تنها حدود یک سوم نیاز داخلی را برآورده می سازد، درکنار مصرف بی رویه انواع روغن های خوراکی، موجب گردیده تا با توجه به محدودیت میزان روغن تولیدی در داخل، کشور جهت تامین نیازهای خود به واردات توسل جوید و این امر خود به خود موجب گردیده تا ایران به یکی از بزرگترین واردکنندگان روغن نباتی مبدل گردد. از همین رو با با عنایت به اهمیت کشت دانه های روغنی در تهیه روغن های خوراکی، خوراک دام و همچنین سلامتی جامعه (سرشار از پروتئین، فیبر، آهن، ویتامین ها و اسید های چرب امگا3) ، پژوهش حاضر سعی دارد جهت بهره برداری صحیح و مطلوب تر برنامه ریزان و تصمیم گیران از ظرفیت های بالقوه و غنی در کشور،با تکیه بر روش های کمی به سطح بندی و مقایسه استان های کشور در کشت و تولید دانه های روغنی بپردازد تا ضمن ارزیابی عملکرد آن ها درجه برخورداری و میزان محرومیت مناطق نیز مورد تحلیل قرار گیرد. این بررسی با استفاده از منابع اسنادی سال 1390 درصد است تا میزان توسعه کشاورزی ( باتاکید بر کشت و تولید دانه های روغنی) را برای استان های کشور که به عنوان جامعه آماری انتخاب گردیده اند با استفاده از مدل تاپسیس و نرم افزارهای Excelو Spss با رویکردی توصیفی-تحلیلی، مورد ارزیابی قرار دهد. تحلیل سطح توسعه یافتگی مناطق مورد پژوهش حاکی از وجود شکاف عمیقی بین استان های کشور است. بطوری که استان های خوزستان با ضریب 0/97 به لحاظ کشت و تولید دانه های روغنی در سطحی بسیار توسعه یافته و استانهای گلستان با 0/65 و فارس با 0/61 در سطح توسعه یافته قرار داشته اند. از سوی دیگر استان گیلان با 0/46 در سطح متوسطی از توسعه قرار داشته است. در میان خیل عظیم استان های محروم در زمینه کشت و تولیددانه های روغنی تنها سه استان کرمان با 0/40 خراسان شمالی با 0/34 و سمنان با 0/28 در سطح محروم قرار گرفته اندو استان های لرستان ،چهارمحال و بختیاری، آذربایجان شرقی،قم، قزوین،تهران،مازندران، ایلام، مرکزی، اردبیل، خراسان جنوبی، همدان، هرمزگان، کردستان، یزد، بوشهر، اصفهان، سیستان وبلوچستان، آذربایجان غربی،خراسان رضوی و کرمانشاه در رده مناطق بسیار محروم قرارگرفته اند. این پژوهش معتقد است تنوع اقلیمی و توان اکولوژیکی کشور و همچنین جایگاه مهم دانه های روغنی به عنوان یکی از کالاهای اساسی در تامین امنیت غذایی ایجاب می کند متولیان امر ضمن کسب شناخت همه جانبه ، برنامه ریزی دقیق و مدیریت هدفمند با بکارگیری روش ها ی علمی بستر لازم جهت ارتقای تولید و نیل به خود کفایی در کشاورزی را فراهم سازند.

استان های کشور،دانه های روغنی، تاپسیس