فاطمه غلامی هوجقان - کارشناس ارشد صنایع دستی،گرایش پژوهش هنرهای سنتی ، دانشکده هنرهای کاربردی دانشگاه هنر تهران
سیدسعید سیداحمدی زاویه - دانشیار گروه پژوهش هنر، دانشگاه هنر تهران
آذرتاش آذرنوش - استاد گروه زبان و ادبیات عرب ، دانشگاه تهران

چوگان ورزش و بازی ای است باستانی و منسوب به سرزمین ایران و علیرغم پیشینه ای دیرین، اطلاعات مکتوب و مضبوط اندکی پیرامونقوانین و ابزار و ادوات آن وجود دارد. این مقاله با طرح این پرسش که؛ سیر تحول و تطور چوب چوگان درنگاره ها و نسخ خطی سلجوقیو دلایل آن چه بوده ، با استفاده از منابع کتابخانهای و اسنادی از جمله منابع اینترنتی ،پیشینه وسابقه پژوهش های مربوط را گردآوریکرده ودر مرحله بعد، با جمع آوری متون کهن و آثار هنری بجای مانده و سپس پالایش مجموعه به لحاظ اعتبار اسناد و داشتن تاریخ،موارد مورد مطالعه را گزینش کرده است.در نهایت پس از گردآوری داده های حاصل، موارد مشابه و متفاوت را مورد تحلیل قرار داده است.از جمله دلایل کاهش تعداد و تنوع آثار هنری با محوریت چوگان در دوره سلجوقی ، درگیریهای نظامی و کشورگشایی ترکان سلجوقیدر این دوره و نبود آرامش نسبی در ایران ، فضای مناسبی برای رونق و توسعه چوگان وجود نداشته و مجال پرداختن به چوگان را از آنهاسلب می کرده ، در نتیجه فرصت لازم برای پرداختن به تفریحات و یا ورزش های جمعی نظیر چوگان در میان درباریان سلجوق آنچنان کهباید مهیا نبوده است . بر اساس یافته های این پژوهش در بین آثار چهارده تن از شعرای پژوهش حاضر درمجموع 215 مورد چوگان ، 10مورد صوْلجان (معرب چوگان) و 3 مورد طبطاب (احتمالا چوگان با پای پیاده) یافت شد . همچنین با استناد بر اشعار بررسی شده ، جنسچوب چوگان در این عهد از چوب بید بوده و در آثار هنری مورد پژوهش تنها شاهد یک نوع س ر چوب چوگان به شکل حرف ل هستیمکه در دوره غزنوی نیز دیده میشود. این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی و با بهره گیری از تکنیک های کتابخانه ای ، مشاهده و مصاحبهانجام پذیرفته است.

چوگان ، صولجان ، طبطاب، چوب چوگان ، نگاره های چوگانی ، نسخ خطی سلجوقی