حسین مهرپویا - استادیار گروه باستان شناسی،دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان،ایران
حمید آیباغی اصفهانی - عضو هیات علمی گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد زاهدان، زاهدان ، ایران
ایمان میرشجاعیان حسینی - دانشجوی دکترای معماری ، دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد زاهدان، زاهدان،ایران.

یکی از ویژگیهای منحصر بفرد معماری ایران رساندن قاعده چهارضلعی به دایره زیرگنبداست ،که آن را شکنج می نامندو در بعضی بناها در زمان اجرای آن از عنصرکاربندی استفاده شده و این عنصردر انتقال بارها نیز نقش آفرین بوده است. تحقیق در مورد این عنصر ممکن است دانش ما را در مورد سازه ها ارتقا دهد. زیرا در معماری امروزه چنین عناصری که همزمان نقش سازه ای و تزئینی داشته باشند کمتر یافت می شوند. همچنین دیدگاهها و تعاریف موجود در مورد این عنصر دارای انسجام کافی نیستند وبه نظر می رسد محققین تابه حال به بررسی دقیق نقش سازه ای آن نپرداخته اند.هدف مقاله حاضر مروری برعنصرکاربندی جهت بازشناسی وبررسی کاربرد تزئینی نیارشی آن است. روش بکار رفته -توصیفی تحلیلی با تکیه بر اطلاعات میدانی و کتابخانه ای است. در نتیجه برسی نمونه های مختلف می توان دریافت-که عنصر کاربندی درمعماری سنتی ایران صرفا نقشی تزئینی نداشته و از آن به عنوان عنصری باربر در هنگام تبدیل قاعده چهارضلعی به دایره استفاده می شده است. هرچند برخی از این نام برای معرفی عناصر تزئینی صرف که از سقف اصلی آویخته می شوند همچون مقرنس ، کاسه سازی و قطاربندی نیز استفاده کرده اند. در مجموع مبا حث می توان یک دسته بندی را در مورد کاربندی در نظر گرفت، دسته اول کاربندی سازه ای مربوط به سق اصلی ، دسته دوم کاربندی مربوط به سفت کاری در آهیانه گنبدهای دوپوسته و پوشش زیرین سقفهای شیبدارو دسته سوم چیزی مابین سفت کاری و آمود که اغلب در نیم کارها از آن استفاده شده است

معماری اسلامی، نیارش ،آمود ، شکنج، کاربندی