مازیار غلامی - کارشناس اداره کل هواشناسی گیلان ، رشت - اداره کل هواشناسی گیلان
مریم عباسی - دانشجوی دکتری زیست شناسی دریا ، دانشکده علوم پایه دانشگاه گیلان

در طول قرن بیستم، آب و هوای کره زمین دستخوش تغییراتی شده است که از آن به تغییر اقلیم تعبیر میشود. تمایل به افزایش دما، تغییر در الگوی دما و بارش، افزایش فراوانی وقوع توفانهای گردوغبار بعضی از آثار تغییر اقلیم است. جو و اقیانوس یک سیستم پیوسته و پیچیده می باشند که بر یکدیگر تاثیرگذاشته و از هم تاثیر میپذیرند و بنابراین متناسب با تغییر در اقلیم جوی ، اقلیم دریایی نیز دچار تغییراتی شده است. روند افزایش دمای سطح آب، آب شدن یخهای قطبی، تغییر تراز آب دریاها و اقیانوسها، سفید شدن مرجانها، تاثیر در نواحی ساحلی، بیولوژی و اکولوژی دریا بعضی از مواردی است که ناشی از تغییر اقلیم دریایی می باشند. در این مطالعه بعضی از تغییرات مشاهده شده در دمای سطح آب و تراز آب دریای خزر مورد بررسی قرار گرفته است. برای بررسی تغییرات دمای سطح آب دریای خزر و مطالعه اقلیم شناختی آن، از داده های ماهواره از دمای سطح آب از پایگاه اینترنتی مرکز ملی داده های اقیانوسی ایالات متحده آمریکا (NOAA (و برای دوره 28 ساله (1982 -2012 (استخراج شد. تغییرات مکانی-زمانی به کمک روش تحلیل تابع متعامد تجربی(Function Orthogonal Empirical (و آنالیز مولفههای اصلی (Analysis Component Principal (تعیین شد به کمک داده های ماهواره از دمای سطح آب دریای خزر تغییرات زمانی (سالانه، فصلی، ماهانه) و مکانی دمای سطح مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان میدهد که دمای سطح آب دریای خزر در طی 28 سال (2012 -1982 (روند افزایشی داشته و این روند در سه ناحیه خزر جنوبی، خزر میانی و خزر شمالی بترتیب 07/0 ،09/0 و 1/0 درجه سانتیگراد در هر سال است. همچنین یک انتقال به سمت بیهنجاریهای مثبت در دمای سطح آب تقریبا از سال 1995 تا سال 2012 دیده میشود، در حالی که در ده سال قبل از آن بیهنجاریها غالبا منفی بوده است که این افزایش در ناهنجاریهای دمای سطح به همراه روند مثبت افزایش دما میتواند به گرمایش جهانی و تاثیر پدیده های بزرگ مقیاس ژئوفیزیکی مربوط باشد. همچنین بررسی انجام شده بیانگر آن است که تراز آب دریای خزر در حال کاهش است. در این بخش از دادههای ایستگاه ترازسنجی انزلی استفاده شده است. نتایج نشان میدهد که در حوضه های مختلف دریای خزر، متوسط تراز آب طی ده سال اخیر روند کاهشی داشته است و تقریبا هر سال بر میزان کاهش افزوده شده است و همچنان ادامه دارد. کاهش تراز در دوره جدید از سال 1387 آغاز شد و بصورت متوالی ادامه دارد و در پنج سال اخیر آهنگ کاهش تراز، افزایش یافته است لازم بذکر است که در بعضی سالها، کاهش تراز در فصول بهار و تابستان نیز شدید و قابل توجه میباشد. محققین معتقدند که کاهش تراز در اقتصاد و اکوسیستم، مسائل زیست محیطی این دریاچه بطور معناداری تاثیر خواهد گذاشت. افزایش نواحی پوشش گیاهی در مناطق کمعمق ساحلی دلتا ولگا از جمله اثرات کاهش تراز آب است.

دریای خزر، تغییر اقلیم، دمای سطح آب، تراز آب