علیرضا کوهکن - استادیار گروه روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی
سامیه باقری - کارشناسی ارشد مطالعات منطقه ای آسیای مرکزی و قفقاز دانشگاه علامه طباطبایی

برخی از مناطق به سبب اهمیت راهبردی آنها و نیز به اقتضای عناصر بومی و محلی که درون خود دارند در بلند مدت به کانون های جغرافیای بحران زا تبدیل می شوند، به گونه ای که هر نوع فرآیند سیاسی در این جغرافیا طبیعی باعث تاثیرگذاری سریع آن بر جغرافیای انسانی آن شده و منجر به افراط گرایی و بحران در آن قلمرو می شود. آسیای مرکزی نیز از این مسیله مستثنی نیست. بطوری که استقرار گروه های افراط گرا در این منطقه و نیز قرابت ارضی برخی کشورهای این منطقه با افغانستان علاوه بر تشدید قدرت گفتمان سازی و اعمال نفوذ جریان های افراط گرایی موجب تشکیل یک کمربند امنیتی- سیاسی در این منطقه گردیده است. بنابراین ژیوپلیتیک افراط گرایی در این منطقه می تواند به عنوان منبع بحران زایی در آسیای مرکزی تلقی شود که موجب سریز بحران و ناامنی به کشورهای ایران، روسیه و چین شود و پویش های امنیتی منطقه را متاثر از خود سازد. به همین جهت پژوهش حاضر تلاش دارد ماهیت و مولفه های ژیوپلیتیک افراط گرایی در منطقه آسیای مرکزی را مورد بررسی قرار دهد. در واقع، هدف پاسخگویی به این پرسش اساسی است که چه ویژگی ها و عواملی منجر به شکل گیری ژیوپلیتیک افراط گرایی در منطقه آسیای مرکزی شده است ماهیت این عوامل چیست و چگونه باعث تشدید ناامنی در این منطقه می شود. یافته های پژوهش نشان می دهد که ژیوپلیتیک افراط گرایی در این منطقه حاصل امتزاج مولفه هایی چون ژیواستراتژیک بودن منطقه و همجواری آن با سه قدرت روسیه و چین و ایران، قرار داشتن دره فرغانه به عنوان کانون جغرافیایی بحران زا در این منطقه و نیز همجواری منطقه با افغانستان و تاثیرپذیری آسیای مرکزی از تحولات افغانستان و وجود نارکوتروریسم منطقه ای است. از سویی ماهیت ساختار فرهنگی اجتماعی کانون های جغرافیایی بحران زا در این مناطق چون وجود پیوندهای مشترک قومی و هویتی میان مردمان این قلمرو موجب وابستگی و تاثیرپذیری شدید پویش های امنیتی آنها شده است.

ژیوپلیتیک، افراط گرایی، آسیای مرکزی، دره فرغانه، افغانستان