پرواز علیخانی - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه آزاد اسلامی قزوین
مهناز محمودی زرندی - استادیار گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی تهران شمال

در گدشته، ساجد به عنوان مکنی باری وحدت مسلمانان و کمال انسانی نقش مهمی در تعاملات و بالا رفتن سطح دانش و آگاهی مردم داشتند ، مردم در مساجد گرد هم آمده و فرایض دینی و اخلاقی ر به جا آورده و آموزش می دیدند. بنابراین به عنوان مکانی که عموم مردم در آنجا اجتماع می کردند نیاز به روشنایی و نور کافی داشت، با توجه به این مسیله که نور در دیدن، ارتباط بصری و مطالعه نقش اساسی دارد. بنابراین بررسی نور در این فضاها به عنوان مکان عمومی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. هدف از این پژوهش بررسی نورگیرها و نحوه ی نورگیری در مساجد به عنوان مهمترین و اصلی ترین محل اجتماع مردم برای عبادت، آموزش و مطالعه در گذشته می باشد. در مقاله ی حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به بررسی ور و جایگاه و نقش آن در مساجد پرداخته و به این منظور در قسمت نظری با ابزار مطالعهی کتابخانه ای و بررسی اسناد و مدارک مکتوب و در بخش مطالعات موردی بر اساس متغیرهای بدست آمده در مطالعات نظری و همچنین برداشتهای یدانی به بررسی نور در سه مسجد جامع، نبی و سنجیده به عنوان مکانهای عمومی در گذشته می پردازیم. بدین منظور ابتدا عناصر ساختمانی که باری بهره گیری از نور طبیعی در معماری سنتی ایران به عنوان نورگیر به کار برده شده است را مشخص کرده، تعریف می کنیم و سپس در نمونه های ذکر شده به بررسی کاربرد یا عدم کاربرد آنها می پردازیم. با بررسی عناصر نورگیر در مساجد ذکر شده مشخص گردید که به کار گیری این عناصر با توجه به شکل و پلان مساجد نغییر یافته و به اندازه ای که نور مورد نیاز فضاها هم از جنبه ی عرفانی و هم از جنبه ی مادی تامین شود به کار رفته است.

نور، مسجد، معماری، مکان عمومی