روح الله نجفی - استادیار دانشگاه خوارزمی

مقاله حاضر به بررسی نحوه تعامل طبری با پدیده اختلاف قرایت در ذیل آیات الاحکام عبادی می پردازد و نشان می دهد که وی به عنوان یکی از چهره های شاخص و متقدم تفسیر نگاری، به نیکی برای خویش، حق داوری و اختیار نمودن وجهی از میان وجوه متعدد قرایات را قایل است. بدینسان مفسر ما گاه یک قرایت را به صورت مطلق اختیار کرده و قرایت مقابل آن را - به صراحت یا به تلویح- کنار می نهد. (گزینش مطلق) گاه نیز از میان دو قرایت مختلف، یکی را ترجیح داده ولی قرایت مرجوح را از عرصه قرایت های مجاز نمی راند. (گزینش نسبی) در مواضعی هم، هر دو قرایت مختلف را صواب تلقی کرده و میان آن ها، انتخابی انجام نمی دهد. (پذیرش بی گزینش) افزون بر این سه، گاه طبری صرفا به گزارش اختلاف قرایت اکتفا نموده بی آنکه در این باره داوری خود را بیان دارد. از دیگر سو، مفسر ما برای گزینش مطلق یا نسبی یک قرایت به معیارهای ذیل استشهاد می جوید: اجماع قاریان معتبر، استفاضه و شهرت قرایت، رسم الخط مصاحف مسلمانان، اتقان معنایی-تفسیری آیه، ضوابط نحوی- بیانی، روایات سبب نزول، روایات حکایتگر قرایت رسول (ص) و گویش فصیح تر ومشهورتر. و در این میان، مهم ترین و پرکاربردترین معیاری که مفسر ما در داوری های خود بدان تکیه دارد، اجماع قاریانی است که وی ایشان را حجت می خواند.

اختلاف قرایت، اختیار قرایت، طبری، جامع البیان، آیات الاحکام