حسین علی احمدی - عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت ایران
علی کرمی صادق آبادی - فارغ التحصیل کارشناسی ارشد حقوق خصوصی دانشکده حقوق تهران مرکزی

دفاع ناموس خلقت است و در حقوق اسلامی و اکثر نظام های حقوقی جهان پذیرفته شده است. فقه حقوق اسلامی در همه مذاهب حنفی، شافعی، مالکی، حنبلی و فقه اهل البیت (ع) قاعده فقهی دفاع مشروع را قانونی دانسته و به حمایت از مدافع پرداخته است. مستندات قاعده را تبیین نموده است. شرایط و موانع آن را تبیین کرده است. در حقوق ایران نیز اصل دفاعمشروع پذیرفته شده است؛ اما قلمرو کاربرد قاعده دفاع مشروع با توجه به شرایط و گونه های قاعده در چه مواردی است و تحلیل مبانی حقوقی قاعده دفاع مشروع چیست این پژوهش با فیش برداری از فقه امامیه و اهل سنت و قانون مجازاتاسلامی در ایران، به تحلیل محتوا و مضمون نصوص و متون فقها و قوانین می پردازد و حدود کاربرد قاعده دفاع مشروع را بر اساس مبانی فلسفی و حقوقی آن بکار می برد و برخی آثار حقوقی و کیفری آن را از دید حقوق اسلامی بر می شمارد. براساس نتایج تحقیق، در فقه اسلامی جواز دفاع در شرایط ویژه و عدم ضمان جراحات و صدمات و ضرر و زیان مالی وارده بر مهاجم پذیرفته شده است و متقابلا مهاجم باید از عهده کلیه خسارات وارده بر مدافع در حالت عدم تعدی و تفریط مدافع، برآید. در حقوق اسلام مدافع در حالت دفاع مسیولیت کیفری ندارد، مگر آنکه تعدی و یا تفریط نموده باشد و عمل ارتکابیتنها راه ممکن نبوده باشد. اضطرار از جلمه مواردی است که علاوه بر مواد قانونی می تواند مستند شرعی قاعده فقهی دفاع مشروع باشد. قلمرو کاربرد قاعده دفاع مشروع، اعم از دفاع از مال بوده و شامل دفاع از جان خود و خانواده و عرض و آبرو و ناموس است. بلکه دفاع می تواند از دیگران نیز باشد، ولی دارای شرایط ویژه ای است.

مسیولیت، دفاع مشروع، فقه، حقوق اسلامی، ایران، جواز، اباحه