صبورا محمودی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا(س)

نظریه انسان کامل در عرفان اسلامی، برگرفته از متن قرآن و سنت است و قدمتی به بلندای تاریخ ادیان به ویژه دین اسلام دارد. در سخنان و اقوال عارفان و صاحب نظران عرصه عرفان و تصوف، اشارات بسیار مهمی به انسان کامل به عنوان نماینده مطلق خداوند در زمین و ویژگی های برجسته او شده است. بایزید بسطامی، سلطان عارفان، عارف مشهور سده دوم یا سوم، نیز در سخنان و شطحیات خویش، ضمن سخنانی گاه سرشار از سکر و ناهوشیاری، به ویژگی های بارز انسان کامل اشاره کرده است. این مقاله با روش تحلیلی، توصیفی این اقوال را مورد مطالعه قرار داده، به این نتیجه رسیده است که انسان کامل که بایزید از آنان به عارف یا بندگان ویژه خدا یا خواص و خواص الخواص تعبیر می کند، ویژگی هایی چون اتحاد و یگانگی با خدا، بیخودی و فناء فی الله، اتصاف به صفات ربوبیت، ترک خودی و منیت، اعتقاد کامل به قرآن و سنت، عشق ورزی و محبت، فقر الی الله، انس با حق و ... را چنان در خود پرورده است که آیینه تمام نمای جمال و کمال الهی شده است. در ادامه بحث، به اختصار، مقایسه ای اجمالی بین آرای بایزید به عنوان یک عارف وارسته و آرای نسفی و ابن عربی به عنوان نظریه پردازانی صاحب نظر در این زمینه صورت گرفت و شباهت ها و تفاوت های این دیدگاه ها مورد توجه قرار گرفت.

انسان کامل، اصطلاحات عرفانی، بایزید، نسفی، ابن عربی