مریم احمدزاده - کارشناس ارشد اصلاح نباتات، گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه گیلان، گیلان- ایران
حبیب الله سمیع زاده - استادیار، گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه گیلان، گیلان- ایران
محمدرضا احمدی - استاد موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، بخش دانه های روغنی، البرز- ایزان
سهیلا طالش ساسانی - مربی، گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه گیلان، گیلان- ایران

به منظور مطالعه خصوصیات زراعی و صفات کیفی دانه در لاین های مختلف کلزا، تعداد 19 لاین برگزیده از نسل های خویش آمیزی به همراه رقم شاهد (زرفام) جمعا 20 لاین و رقم در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 85-1384 در مزرعه تحقیقاتی موسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر، کرج، مورد بررسی قرار گرفتند. در طول فصل زراعی از صفات مورفولوژیکی یادداشت برداری به عمل آمد و وزن هزار دانه، عملکرد بیولوژیکی، عملکرد دانه و روغن، ترکیب اسیدهای چرب روغن و میزان گلوکوزینولات کنجاله دانه تیمارها تعیین شد. تجزیه به عامل ها جهت توصیف رابطه بین صفات مورد مطالعه در ژنوتیپ های مختلف برحسب تعداد کمتری عامل اثرگذار بر روی این صفات، با استفاده از میانگین صفات کمی و به روش تجزیه به مولفه های اصلی صورت گرفت. نتایج حاصله نشان گر کفایت چهار عامل برای 24 صفت مورد مطالعه بود. این چهار عامل 67/5 درصد از تغییرات کل داده ها را توجیه نمودند که سهم هر یک از آن ها به ترتیب 21/9، 18/5، 14/6 و 12/5درصد بود. این عامل ها به ترتیب عامل پارامترهای فنولوژیکی، اجزای عملکرد، عملکرد دانه و روغن و عامل خصوصیات غلاف نام گرفتند. در این میان عامل های دوم و سوم نقش به سزایی در افزایش عملکرد دانه و روغن دارند و تلاش در جهت بهبود آنها، راه کاری برای افزایش محصول گیاه کلزا به حساب می آید. همچنین به منظور ارزیابی لاین ها از نظر ترکیب اسیدهای چرب روغن و گلوکوزینولات کنجاله نیز تجزیه به عامل ها انجام شد که بیان گر کفایت چهار عامل برای توجیه تغییرات صفات مذکور بود. ترسیم نمودارهای دوگانه برای عامل های به دست آمده نشان داد که لاین های H.42 و Consul با داشتن میزان بالای عملکرد دانه و روغن، ترکیب تقریبا مطلوب اسیدهای چرب و میزان گلوکوزینولات پایین در کنجاله درمقایسه با سایر لاین های مورد مطالعه مناسب تر می باشند.

اسید چرب، تجزیه به عامل ها، کلزا، کیفیت روغن و کنجاله، عملکرد و اجزای عملکرد دانه