سیدجلال دهقانی فیروزابادی - دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی

در زمان تاسیس جمهوری اسلامی ایران در سال 1٬357، موضوع افغانستان یکی از مسایل و موارد مهم سیاست خارجی آن بوده است. با این همه جایگاه و اهمیت این کشور در سیاست خارجی ایران یک سان نبوده است. بلکه با توجه به تحولات داخلی افغانستان، منطقه ای و بین المللی دستخوش تغییر شده است. به گونه ای که در برخی مواقع علت بروز بحران های شدید و عمیق در این سه سطح، افغانستان به صورت مهم ترین موضوع در مورد سیاست خارجی ایران درآمده است. تهاجم نیروهای ایتلاف بین المللی به رهبری آمریکا به افغانستان و سپس سقوط طالبان در دسامبر 2٬001 یکی از آن موارد و مقاطع تاریخی است. اگر زمین افتاد (بحران سیاست خارجی) برای جمهوری اسلامی به شمار نمی رود اما بحرانی منطقه ای و بین المللی در محیط امنیتی پیرامونی آن پدید آمد و امنیت و منافع ملی ایران را شدیدا تحت تاثیر قرار داده است. در این مقاله تلاش می شود چرایی، چگونگی طرف دار سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در این بحران تجزیه و تحلیل شود. یا انتظار می رفت ایران به عنوان یکی از بازیگران تاثیرگذار در افغانستان نقش فعال و سازنده ای در فرآیند یادشده ایفا کند، وقتی که مستلزم سیاست خارجی کنشمند یا حداقل کنش گر از سوی ایران باشد. بدین منظور اهداف، جهت گیری طرف دار سیاست خارجی ایران در سه مقطع قبل از جنگ، مرحله عملیات نظامی و دوره سازندگی، بررسی روان کاوی می شود. هدف اصلی، تبیین عوامل تعیین کننده سیاست خارجی ایران و عناصر تشکیل دهنده به رفتار آن در بحران افغانستان است.

بی طرفی فعال، بحران، گفتمان، انقلاب، ژیوپلتیک، انزواگرایی، مدیریت بحران، سیاست اقناعی، سیاست اجبار، بازدارندگی، چند جانبه گرایی، خلع سلاح، محور شرارت، تروریسم