رضا عباسی - عضو هیات علمی دانشکده هنر و معماری دانشگاه زابل

قهرمان با تمام پیچیدگی ها و کنش هایی که در مجموع فضای نمایشی که از جنبه دیداری و غیر دیداری را بوجود می آورد، بخصوص در دو سنت مذهبی ( تعزیه ) و ملی ( شاهنامه ) کمتر مورد توجه پژوهشگران واقع شده است. پژوهش هایی که در این زمینه صورت پذیرفته اند عموما با نگاهی درون متنی و با رویکردهای سطحی ایدیولوژیک یا زیبا شناسانه و گاه تلفیقی از هر دو رویکرد را تبیین کرده اند. شاید به همین دلیل باشد که ما هنوز در حیطه ی هنرهای نمایشی و یا سینما اثر فاخری که از درون این دو سنت با تکیه بر وجوه قهرمانی با تمامی ابعاد گسترده اش روبرو نشده و آثار ساخته شده هنوز در لایه ی بیرونی و سطحی قرار دارد همین مهم باعث می شود که قهرمان به عنوان رکن اصلی کمتر برای مخاطب باورپذیر جلوه نماید. گاها پدیدآورندگان آثار، شخصیت اصلی را در سایه قرارداده و به کنش های دیگر قهرمانان فرعی می پردازند. این پژوهش سعی دارد تا ضمن پردازش به مفهوم جهان حماسی وجهان تراژیک دو سنت مذهبی و ملی و به ویژه قهرمان به عنوان رکن اصلی پدید آورنده و جلو برنده به تمامی وجوه شکل گیری با تکیه بر مفاهیمی که ساختار قهرمان را شکل می دهند گامی هرچند اندک در تیوریزه کردن این بنیان های نمایشی بردارد..این پژوهش می کوشد تا با تکیه بر مفهوم جهان حماسی و جهان تراژیک ، فرایند گذر از ادبیات حماسی (شاهنامه) به ادبیات تراژیک (شبیه نامه)را بررسی کرده. در همین راستا به چیستی و چرایی قهرمان بعنوان عنصر پیش برنده و شکل دهنده این دو گونه پرداخته خواهد شد و بارزترین مصداق قهرمان در این دو گونه، رستم (در ادبیات حماسی شاهنامه) و امام حسین ع (در متن شبیه نامه های تعزیه) مورد مقایسه قرار خواهند گرفت.

شاهنامه، شبیه خوانی، جهان حماسی، جهان تراژیک،ادبیات نمایشی