جعفر کریمی پارسا - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زابل

ولادیمر پراپ، فولکورشناس روسی، در نظامی ابداعی به بررسی ریخت شناسانه قصه های پریان روسی پرداخت. پراپ رده بندی را از محتوا و مضمون قصه به مشخصات صوری و ساختمانی آن منتقل می کرد و این مشخصه ها را مورد پزوهش قرار می دهد، بنابه تعریف وی ریخت شناسی، توصیف قصه ها بر پایه اجزای سازنده آنها و همبستگی و ارتباط این سازه ها با یکدیگر و یا کل قصه است. داستان شیر و نخجیران در مثنوی معنوی یکی از طولانی ترین و پیچیده ترین داستان های دفتر نخست مثنوی است و به تنهایی همچون مثنوی مستقلی می نماید که ساختاری خودبسنده و محتوایی چشمگیر و بحث برانگیز دارد و در آن از داستانی کاملا جانوری استفاده شده است. مضمون اصلی داستان شیر و نخجیران کشمکش میان دو گرایش جبر گرایانه و اختیار گراست. این نوشتار، تحلیل حکایت شیر و نخجیران مثنوی با به کارگیری روش ریخت شناسی پراپ است. بر اساس نتایج تحقیق، در این حکایت، شیر، نماینده عقلانیتی اراده گراست و خرگوش، نماینده خردی آزاد و مستقل است. تحلیل حکایت بر اساس ریخت شناسی پراپ نشان داد که در وهله اول حکایت شیر و محجیران تمثیلی از تقابل جبر و اختیار است، شیر نماد جبر و نیروهای شر می باشد و در چاهی که با ظلم و زورگوی به سایر حیوانات برای خود حفر کرده بود می افتد و به هلاکت می رسد. در وهله دوم این داستان تمثیلی از تصویر خود را موجودی دیگر پنداشتن است. شیری که انعکاس تصویر خود را در آب چاه، دشمن تلقی و بدان حمله می کند.

ساختارشناسی، مثنوی، پراپ، شیر و نخجیران