علی سنایی - استادیار گروه ادیان و عرفان، دانشگاه سمنان
رضوان نجفی - دانش آموخته کارشناسی ارشد فلسفه گرایش دین شناسی دانشگاه سمنان
صدیقه وردی - کارشناس ارشد فلسفه گرا یش دینن شاسی

در این نوشتار دیدگاه ابن سینا، لوییس و الکساندر بیرد درباره علیت مورد تحلیل و ارزیابی قرار می گیرد. بهنظر ابن سینا علل چهارگانه ارسطویی همان علل ناقصه هستند که فقط در حوزه طبیعت مادی نفوذ دارند ودر خصوص عقول مفارق، صرفا علت غایی و فاعلی کاربرد پیدا می کند. ابن سینا بین علیت به عنوان اصل کلی/متافیزیکی و علیت جزیی/ تجربی فرق می گذارد. بدین ترتیب حتی اگر تبیین های علیت و معلولی خطاپذیرباشد ولی این چیزی از کلیت و ضرورت اصل علیت نمی کاهد. در مقابل، لوییس و الکساندر بیرد با طرح خواصاستعدادی تحلیل جدیدی از علیت ارایه می دهند که بیشتر ناظر به شان تجربی علیت است. البته لوییس باتحلیل مفهومی و به نحو پیش ینی علیت را بررسی می کند ولی با این حال به خاطر فقدان نظام جهان شناختیو متافیزیکی، علیت را به تبیین معرفتی فرو می کاهد. الکساندر بیرد با طرح خواص اعتصاب شکنانه و بر حسباصل اثر پروانه ای، ادعا می کند که خواص استعدادی در معرض تغییر و اشتداد هستند بنابراین گزاره شرطیسادهای که لوییس ارایه میدهد، مکفی نیست و باید جای خود را به یک گزاره شرطی پیچیده بدهد. ماحصلرویکرد بیرد این است که جایگاه متافیزیکی اصل علیت و ضرورت آن به نفع نسبیت معرفت شناختی نادیدهگرفته شود. به نظر می رسد که ابن سینا در عین توجه به وجوه معرفتی علیت، به جایگاه کلی و ضروری آن نیزمی پردازد و از این جهت رویکردی جامعتری نسبت به لوییس و بیرد دارد.

ابن سینا، دیویدلویس، الکساندربیرد، تمایلات اعتصاب شکن، پادزهر، علیت، خاصیت استعدادی