مهرداد محمدی دوست - پژویشکده آبزی پروری جنوب کشور، موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اهواز، ایران
لفته محسنی نژاد

کشف دو رشته مارپیچ DNA در سال 1953 توسط واتسون و کریک سرآغاز اکتشافات و پیشرفت های بیشتر در زمینه ژنوم انسان و زیست فناوری بود. گام های بعدی معرفی تکنیک هایی مانند واکنش زنجیره ای پلیمراز (Polymerase Chain reaction=PCR)، بلاتنینگ یا لکه گذاری (Northern Southern, Western)، الکتروفوز بر روی ژل آکریل آمید (SDS-PAGE= Sodium Dodecyl Sulfate Polyacrylamide Gel Electrophoresis)، الکتروفورز بر روی ژل آگارز... بود. در سال 1995 میلادی بزرگترین پروژه زیست فناوری تاریخ به نام پروژه ژنوم انسان (Genome Project Human) آغاز شد و بدین صورت علمی یجدید به نام ژیومیکس شکل گرفت و این پروژه در سال 2000 میلادی به پایان رسید. منظور از ژنومیک استفاده از توالی اولیگونوکلیوتیدی (تعیین توالی)، آنالیز و تبدیل کامپیوتری داده ها است. تا آن زمان تکنیک های آنالیز ژنوم کارایی لازم برای بررسی و سنجش پروتیین ها را نداشتند. در نتیجه پروژه دیگری به نام پروتیوم انسان (Human Proteome Project) آغاز شد، هدف اصلی از این پروژه شناسایی پروتیین هایی است که ظهور یا ناپدید شدن آنها با پدیده های فیزیولوژیک، افزایش سن و بیماری در ارتباط است. در نتیجه طراحی این پروژه بزرگ علم پروتیومیکس شکل گرفت. اولین بار واژه پروتیوم پروتیومیکس در سال 1994 میلادی توسط ویلکینز (Wilkins) در مقاله ای تحت عنوان: Proteome Research, New Frontiers in Functional Genomics به کار برده شد. امروزه با توجه به پیشرفت روزافزون زیست فناوری علاوه بر ژنومیکس و پروتیومیکس علوم دیگری ترانسکریبتومیکس و متابولومیکس به وجود آمده است. زمینه های اصلی تحقیقات در حیطه پروتیومیکس را در چهار عنوان می توان خلاصه کرد: 1- مطالعه ساختار سه بعدی پروتیین ها، 2- مطالعه تغییرات در ساختار پروتیین ها، 3- شناخت و بررسی نقش پروتیین ها در ترکیبات و ساختمان های زیستی، 4- بررسی تاثیر پروتیین ها بر روی یکدیگر.

پروتیین، پروتیومیکس، زیست شناسی