داود نیک نژاد - عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی

افزایش جمعیت و تکامل تمدن بشری روز به روز انسان را مجبور به استفاده بیشتر از آب می نماید، این در حالی است که سهم سرانه آب با روند کنونی روز به روز کمتر شده و یک نا معادله بین آب موجود و آب مصرفی بوجود می آید بخصوص در کشورهای خشک و نیمه خشک جهان که با بحران کمبود آب مواجه هستند. پاسخگویی به این مشکل و حل نامعادله مذکور با بهره گیری از مدیریت خلاق، رعایت الگوی مصرف و توجه به توسعه پایدار در گرو تجارت آب مجازی می باشد. اصطلاح آب مجازی از سال 1993 وارد فرهنگ آب جهان شد و مقدار آبی است که برای تولید مواد غذایی یا سایر کالاها مصرف می شود. تجارت آب مجازی برای فائق آمدن کشورهای خشک و نیمه خشک که با مشکلات کم آبی مواجه هستند پیشنهاد می شود که به جای واردات مستقیم حجم زیاد آب برای تولید مواد غذایی خود مواد غذایی را وارد می نمایند و از آن به عنوان واردات آب مجازی یاد می شود و از آب موجود خودشان برای تولید محصولات استراتژیک و ارزش افزوده بالا استفاده می نمایند. در حال حاضر از 5 هزار میلیارد متر مکعب آبی که در بخش کشاورزی صرف تولید محصول می شود یک هزار میلیارد مکعب آن بین کشورهای مختلف تحت عنوان واردات و صادرات آب مجازی جابجا می شود. ایران سالانه بیش از 6 میلیارد متر مکعب آب مجازی وارد و حدود یک میلیارد متر مکعب صادر می کند. واردات آب مجازی برای کشورهای خشک و نیمه خشک در حال توسعه و فقیر که راندمان مصرف آب پایین دارند دارای اهمیت ویژه ای می باشد زیرا که با این کار از تلفات آب جلوگیری به عمل می آید. در این نوشتار ابتدا به شناخت آب مجازی و تقسیمات آن پرداخته شده و سپس مسائل مربوط به تجارت آن، مزایا و محدودیت ها، توجیح توسعه تجارت آب مجازی در ایران، مصرف آب مجازی محصولات در ایران و جهان، صرفه جویی آب و در نهایت بومی سازی آن مورد و بررسی قرار خواهند گرفت.

آب مجازی، تجارت، مواد غذایی، واردات، صادرات، الگوی مصرف، کشاورزی