نصرت خاتون علوی - عضو هیات علمی و استادیار دانشگاه ولایت

کاپیتولاسیون (Capitulation) ازکلمه (capitulate) به معنای شرط گذاشتن و در معنای لغوی آن سازش وتسلیم آمده است. کاپیتولاسیون به قرارداد هایی اطلاق می شود که به موجب آن اتباع یک دولت در قلمرو دولتدیگر مشمول قوانین کشور خود می شوند و آن قوانین توسط کنسول آن دولت در محل اجرا می شود، به همین جهتدر فارسی به آن حق قضاوت کنسولی نیز گفته می شود. مقررات کاپیتولاسیون اگر چه از دوره صفوی به صورتنانوشته در مورد اتباع اروپایی رعایت می شد اما به صورت قانون از دوران قاجار پس از جنگ های ایران و روسیه طیعهد نامه ترکمانچای به اتباع دولت روسیه تزاری داده شد. با این حال حق قضاوت اتباع یک کشور به همان عرف وقانون کشور متبوع در یک کشور دیگر امری بود که در ایران از دوران صفویه وجود داشته اما با این تفاوت اساسی کهچنین حقی، محترمانه و اغلب مواقع تعهدی دو سویه بوده است رویه ای که با تفوق روسیه بر ایران بالاجبار کنارگذاشته شد و از آن پس تحمیلی گردید ولی اگرچه در دوران قاجار این امر با توجه به شکستی که ایران در طیجنگها نصیبش شد بر ملت و دولت ما تحمیل گردید اما در دوران محمد رضا پهلوی کاپیتولاسیون به مثابه هدیه ای بهامریکا اهدا گردید. در مقاله پیش رو سعی شده است تا ضمن اشاره ای مجمل به تاریخچه لایحه کاپیتولاسیون در ایرانو همچنین بررسی این لایحه از قرارداد ترکمچای که در دوره دوم جنگ های ایران و روسیه در دوره قاجار بسته شدتا پایان حکومت پهلوی در ایران پرداخته شود.

کاپیتولاسیون، ایران، ترکمان چای، روسیه، پهلوی، دول اروپایی