اعظم ایرجی نیا - استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

این نوشتار به بیان کمال انسان از منظر دو جهان بینی متفاوت توحیدی و اومانیستی می پردازد. هدف اخلاق و به تبع آن هدف دین، به تعبیر دیگر کمال انسان، در جهان بینی توحیدی و اومانیستی که سودگرایی اخالقی مبتنی بر آن است از دو منظر معرفت شناختی و وجود شناختی بررسی می گردد. در تمایز میان این دو جنبه در این جهان بینی دو امر متلازم با یکدیگر بررسی می شوند؛ یکی هویت انسان (کمال انسان) و دیگری لذت که اولی مستقل در وجود و مقدم بر دومی است و اصالتا اولی به عنوان هدف دین به شمار می رود اما از آن جا که لذت همراه با کمال واقعی است برخی آن را به اشتباه انگیز انسان متعالی و برخی در جهان بینی اومانیستی حقیقتا آن را انگیزه و نیز کمال فعل اخلاقی دانسته اند. اهمیت بررسی این دو جهان بینی از آن جهت است که پذیرش هر یک از آنها به مثابه قبول جهان بینی توحیدی یا جهان بینی اومانیستی طریق رسیدن انسان به سعادت است. این جستار بر آن است تا با بیان انواع لذت، هویت انسان و دین و نیز لذت از دیدگاه میل و نگاه اومانیستی به اخلاق که یکی از پیامدهای نامیمون آن سودگرایی میل است به ناصواب بودن لذت پنداری کمال انسان به عنوان غایت اخلاق و دین رهنمون گردد.

جهان بینی توحیدی، سوداگرایی اخلاقی، اومانسیم، لذت