آرش محجوبی - رئیس گروه زهکشی دفتر فنی مهندسی سازمان آب و برق خوزستان اهواز
حیدرعلی کشکولی - دانشیار دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز
علی محمد آخوند علی - استادیار دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز

شبکه آبیاری دز با وسعت خالص 93750 هکتار در جنوب غربی ایران و در شمال استان خوزستان واقع است منطقه مورد مطالعه در غرب شبکه آبیاری دز یعنی حدفاصل رودخانه های دز و کرخه قرار دارد. مساحت اراضی غرب شبکه دز در حدود 50 هزار هکتار می باشد لذا از این مقدار مساحتی در حدود 30 هزار هکتار آن که نسبت به سایر اراضی در معرض خطر باتلاقی و شور شدن بودن مورد مطالعه واقع شد. بالا آمدن سطح آب زیر پوسته ای و باتلاقی شدن اراضی برخی از مناطق غربی شبکه آبیاری دز که در اثر سنگینی بافت خاک و استفاده بی رویه آب و ضعیف بودن زهکشی طبیعی منطقه بوجود آمده است از یک سوء و لزوم توجه به منابع محدود آب کشور، راههای جلوگیری از اتلاف آن و ارائه راهکارهای مناسب جهت استفاده مجدد ازاین آبها و جلوگیری از باتلاقی شدن اراضی از سوی دیگر از علل اصلی انجام این بررسی بوده است پس از تجزیه و تحلیل آمار و تهیه نقشه های مورد نیاز مشخص گردید که مناطقی که قبلا توسط کارشناسان مشاور طراح شبکه آبیاری دز به علت دارا بودن استعداد بالقوه احتمال باتلاقی شدن آن پیش بینی شده بود پس از گذشت بیش از دو دهه از بهره برداری شبکه، برخی از این اراضی در معرض باتلاقی شدن ، شور شدن و تخریب قرار گرفته اند در این پژوهش چگونگی تغییرات سطح آب، زیرپوسته ای ، حجم آب ذخیره شده در یک فصل زراعی ، مقدار و جهت حرکت آنها ، مناطق بحرانی و فوق بحرانی و مساحت اراضی با عمق آب زیرپوسته ای متفاوت در منطقه مطالعاتی مشخص شد. همچنین پس از تعیین کیفیت آبهای زیرپوسته ای و ترسیم منحنی های هم هدایت الکتریکی، وضعیت اراضی از لحاظ چگونگی کیفیت آبهای زیر پوسته ای و مساحت آنها با شوری متفاوت درماههای از فصول مختلف مشخص گردیده و دلایل تغییرات EC آب زیرپوسته ای تعیین شد. در نهایت با استفاده از نتایج بدست آمده از چگونگی وضعیت کیفی و کمی آبهای زیرپوسته ای، راهکارهای عملی جهت استفاده مجدد از این آبها و جلوگیری از خطر تخریب اراضی پیشنهاد گردید.

پیزومتر، زیرپوسته ای، استفاده مجددی، بحرانی، فوق بحرانی، خطوط همتراز، خطوط هم عمق، دز، کرخه، شاوور