جمیله توکلی نیا - دانشیار گروه جغرافیای انسانی و آمایش، دانشگاه شهید بهشتی
ابوالفضل مشکینی - استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس
اصغر تیموری - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید بهشتی

شهر پدیده ای پویا و پیچیده است که شکل، ساختار و کارکرد آن همواره در طول زمان و در بستر مکان، دچار دگرگونی می گردد. در عصر جهانی شدن به ویژه جهانی شدن اقتصاد، نیروهای اقتصادی و فن آوری های اطلاعاتی مهم ترین عامل سازمان یابی نوین شهرها بوده اند که ریخت شناسی شهرها را دگرگون ساخته اند. تحلیل سازمان فضایی شهرها در طی دهه های اخیر به ویژه در عصر جهانی شدن فزاینده نشان می دهد که در اثر پیشرفت های فن آورانه در حوزه ارتباطات و اطلاعات و فشردگی فضا- زمان ، تحولات بنیادینی در ساختار اقتصادی کلان شهرها رخ داده است و اقتصاد کلان شهرها به سمت یک اقتصاد اطلاعاتی (دانش بنیان)، بدون وزن و بدون مرز (خدمات پشتیبان تولید ) حرکت نموده است و افزون بر فضای مکان ها، فضای جریان ها در بستر جامعه شبکه ای نمود یافته است و فاصله فیزیکی و جغرافیایی مفهوم و اهمیت پیشین خود را از دست داده است. سازمان فضایی کلان شهرهای امروزی نوعی عدم تمرکز متمرکز (یکپارچگی پراکنده) را در یک الگوی چندمرکزی و چند هسته ای به نمایش می گذارند. در جغرافیای شهری جدید، سازمان فضایی جامعه جای خود را به سازمان اجتماعی فضا که در آن عوامل اقتصادی سیاسی و فرهنگی اهمیتی به مراتب بیشتر از عواملی چون هندسه و فاصله دارند داده است. مناطق کلان شهری یا شهر- منطقه ها به مثابه تناسب فضایی نوین در عصر سرمایه داری جهانی شده هستند و به عبارت دیگر کلان شهری شدن پیوندی تنگاتنگ با جهانی شدن دارد. منظور از اصطلاح تناسب فضایی که توسط دیوید هاروی به کار رفته؛ راه حلی است که سرمایه داری برای برون رفت از بحران انباشت اضافی سرمایه با انتقال سرمایه و یا نیروی کار مازاد به مکانی دیگر و یا آغاز تولیدی نوین به کار می بندد. به عبارتی ساختارهای شهری در اثر دگردیسی کارکردهای شهری تغییر نموده و سازمان فضایی نوینی خلق می کنند.

دگردیسی فضایی، مناطق کلان شهری، جهانی شدن