سیدامین خسروی - دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه ارومیه
میرحسن میریعقوب زاده - استادیار گروه مهندسی مرتع و آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه ارومیه

در سالهای اخیر همگام با رشد جمعیت، توسعه شهرسازی نیز شدت گرفت که با تبدیل جنگلها و مراتع به اراضی زراعی و مسکونی همراه بود. مطالعات مختلف در سطح ایران و جهان، نشان از این واقعیت دارد که تغییر پوشش سطحی و کاربری اراضی از مهمترین فاکتورهای اثرگذار بر فرآیندهای هیدرولوژیکی حوزه های آبخیز از جمله کیفیت آب حوضه است. در همین راستا، مطالعات بسیاری صورت گرفت تا تاثیر و سهم مشارکت هر کدام از کاربریها را در تامین آب شرب سالم و با کیفیت مشخص کند. تغییرکاربری اراضی در یک حوضه میتواند تاثیر قابل توجهی بر چرخه هیدرولوژی و در نتیجه منابع آب حوضه داشته باشد. از اینرو شناخت آثار تغییر کاربری اراضی بر پاسخ هیدرولوژی حوضه راهگشای تعیین استراتژی مناسب در توسعه پایدار منابع آب حوزه آبخیز میباشد. عدم برنامه ریزی اصولی تغییرکاربری اراضی، افزایش حساسیت خاک به فرسایش و به دنبال آن افزایش تولید رسوب و مشکلات زیستمحیطی متعدد را به دنبال دارد که خود تهدید جدی برای توسعه پایدار ودرخور اقتصادی و اجتماعی میباشد. روشهای متنوعی برای ارزیابی اثرات تغییرات کاربری اراضی وجود دارد که در آن بین استفاده از مدلهای فیزیکی برای شناخت بهتر اثرات این نوع تغییرات بر فرآیندهای هیدرولوژیکی حوزه آبخیز کمک میکند. در این میان، مدل نیمه توزیعی SWAT به عنوان مدل جامع ارزیابی کننده آب و خاک، ابزاری موثر در شبیه سازی فرآیندهای هیدرولوژیکی حتی در حوزه های آبخیز با آمار هیدرولوژیکی ضعیف است. در این مقاله پیرامون کاربرد رایج مدل SWAT و ارزیابی اثرات تغییرات پوشش زمین بر کیفیت آب حوزه آبخیز بحث خواهد شد. مطالعات مختلفی در ایران و جهان حاکی از عملکرد رضایتبخش مدل SWAT در شبیه سازیهای اثرات تغییرات پوشش و کاربری اراضی در مناطق مختلف و نیز ارایه شیوه مدیریتی مناسب در تولید رواناب، رسوب و آلاینده های غیرنقطه ای در مقیاس حوزه آبخیز میباشد.

کاربری اراضی، کیفیت آب، فرآیندهای هیدرولوژیکی، مدل SWAT، الگوریتم .SUFI2