مهدی محمدی - کارشناس ارشد مطالعات معماری ایران از دانشگاه شهید بهشتی

مسجد جامع اصفهان به سال 515 در اوضاع نابسامان حکومت سلجوقی و همزمان با درگیری های آنها با باطنیان (اسماعیلیان) دچار حریق شد. مهم ترین (و احتمال تنها) منبع دست اولی که از این واقعه خبر می دهد، کتاب مشهور الکامل فی التاریخ ابن اثیر است و این آتش سوزی را به باطنیان نسبت می دهد. در کتاب های فراوانی این نظر بازتاب داده شده، اما باتوجه به این که ابناثیر شافعی و از بزرگان این مذهب در زمان خود بوده است و اینکه آتش سوزی ساختمان های مشابه مسجد جامع (دارای کتابخانه و احتمالا با سقف چوبی) در آن زمان چندان دور از همه ی نست، این احتمال وجود دارد که نسبت دادن ایجاد آتش سوزی مسجد جامع اصفهان به باطنیان عملی مغرضانه باشد. دیگر شاهد بسیار مهم واقعه تاریخی آتش سوزی مسجد جامع اصفهان، سردر تاریخی آن است که در مرز شمال شرقی آن واقع شده و کتیبه ای بر آن نقش بسته است که مرمت مسجد بعد از آتش سوزی را تایید می کند. لحن و مضمون کتیبه به صورتی است که احتمال جزیی بودن حریق 515 را تا حدی منتفی می کند. در قرن اخیر با اکتشافات باستان شناختی در مسجد جامع اصفهان، این احتمال قوت می گیرد که در آتش سوزی مذکور، مصالح پوشاننده شبستان ها که احتمالا چوبی بوده از بین رفته و طی اعاده بعید از حریق مسجد، تحول کالبدی مسجد جامع از شبستانی به چهارایوانی رخ داده باشد.

معماری، مسجد جامع اصفهان، حریق، قرن ششم هجری