معصومه ابراهیمی - مدیر بخش مردم شناسی دانشنامه ایران مدیر و سرویراستار دانشنامه فرهنگ عامه ایران در مرکز دایره المعارف بزری اسلامی

حجم فراوانی از موضوعات عجایب نامه ها به توصیف سیما و خویشکاریهای دیوها، غولها، جن ها، شیاطین و هیولاها اختصاص دارد. دیوها و هیولاها، فضای فانتزی اعجاب آوری به عجایب نامه ها می بخشد و آن ها را به سمت سنتی ژنریک سوق می دهد. مولفان عجایب نامه ها مخاطبان آثار خود را به خوبی می شناختند و با توجه به نیاز آن ها و با بهره گیری از مواد اسطوره ای و فولکلوریک دنیایی عجیب و غریب پدید می آوردند. از سویی دیگر، بسیاری از روایت های عجایب نامه ها مجددا در فرهنگ مردم راه یافت؛ به طوری که بسیاری از باورها و معتقدات، امثال و حکم، به ویژه افسانه های مردم از این روایت ها ریشه گرفته اند. مایه های فانتزی و تصویرسازی درباره موجودات مافوق طبیعی در نسل های نخستین عجایب نامه ها مبهم و محدود است؛ اما هر چه از عمر آن می گذرد، تصویرسازی های پیچیده و اعجاب آورتری از هستی و خویشکاری موضوعات عجایب نامه ها به دست می آید و نوعی ادبیات فانتزی پای می گیرد. محور این پژوهش بررسی تطبیقی سیما و خویشکاری های موجودات وهمی در یکی از مشهورترین و کهن ترین عجایب نامه ها، یعنی عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات محمد زکریای قزوینی در سده 6ق با عجایبنامهای متاخرتر به نام بحیره از میر محمود فزونی استر آبادی در سده 11ق است که می توان آن را از آخرین آثار پدید آمده در عرصه عجایب نامه ها به شمار آورد.

موجودات مافوق طبیعی-عجایب نامه-عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات-بحیره- ادبیات فانتزی