محمدعلی خوانین زاده - دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران، پردیس قم
فتح اله نجارزادگان - استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران، پردیس قم

با توجه به اهمیت و جایگاه محوری اسم رب در نظام معنایی قرآن کریم، در این مقاله با نگاهی تاریخی انتقادی به بازخوانی دیدگاه های دانشمندان مسلمان اعم از فرهنگ نویسان، مفسران و شارحان اسماء اله در مورد واژه رب و اشقاق و معنای آن پرداخته می شود؛ تا ضمن دستیابی به تصویری روشن از روش های مورد استفاده دانشمندان مسلمان در معناشناسی واژه های قرآنی و نتایج حاصل از آن، نقاط قوت و ضعف آن روش ها آشکار گردد و زمینه استفاده از روش های روزآمد جهت رفع نارسایی های موجود فرایم آید. از مجموع اقوال و شواهد مورد استناد فرهنگ نویسان متقدم چنین بر می آید که واژه رب که همگی آن را از ریشه مضاعف رب ب دانسته اند در زبان عربی از پیش از اسلام در معنای مالک به کار می رفته است اما صورت فعلی مجرد رب یرب یا کاربردهای فعلی مزید ریشه رب ب، در معنای ملک یملک کاربرد نداشته است و حتی برخی، مبدا اشقاق رب را تربیه (از ریشه ناقص رب و ) دانسته اند. با وجود تلاش های برخی دانشمندان مسلمان جهت یافتن مبدا اشقاقی برای صورت اسمی رب از کاربردهای فعلی ریشه رب ب، تلاش های آنان نارسا بوده و نه پیوند معنایی صورت اسمی رب را با کاربردهای فعلی ریشه رب ب روشن ساخته اند.

قرآن کریم، اسماء الحسنی، رب معناشناسی، اشقاق