ابوالقاسم فنائی - دکترای فلسفه اخلاق و استادیار دانشگاه مفید
علی مهجور - دانشجوی دکتری دین پژوهی دانشگاه ادیان و مذاهب

این مقاله می کوشد یکی از کلمات قصار مولا علی (ع) در نهج البلاغه را تفسیر کند. به باور نگارندگان، این کلمه قصار متضمن تعریف مولا علی (ع) از عدالت و عقلانیت است. به لحاظ تئوریک، عدالت و عقلانیت در الاهیات، اخلاق، فقه و فلسفه سیاسی شیعی نقش برجسته ای دارند، تا آنجا که تاکید بر آنها جزو ویژگی های این مذهب در میان فرق و مذاهب اسلامی قلمداد می شود. با این همه، ادبیات بحث از عدالت و عقلانیت و ربط و نسبت این دو با یکدیگر و پیامدها و لوازم نظری و عملی مترتب بر پذیرش آنها به عنوان دو فضیلت بنیادین در فرهنگ شیعی چندان غنی و روزآمد نیست. به همین دلیل از دید یک ناظر بیرونی و بی طرف، پذیرش این دو فضیلت در منظومه فکری شیعیان و تاکید بر ارزش و اهمیت فوق العاده آنها در سامان یافتن زندگی دنیوی و رستگاری اخروی نمود عینی و ملموسی در سیاست و معیشت شیعیان ندارد، و نقشی در اخلاق فردی و جمعی آنان و تنظیم روابط فردی و جمعی شان با یکدیگر و با پیروان ادیان و فرق و مذاهب بازی نمی کند. چنین شکافی میان نظر و عمل نیازمند تبیین است؛ تبیینی که از ساده سازی و فروکاستن عوامل گوناگون و در هم تنیده ای که چنین شکافی را پدید آورده اند خودداری می کند. از نظر نگارندگان این مقاله، این شکاف معلول ترکیبی از علل و عوامل متنوعی است که یکی از مهم ترین آنها فقدان نظریه ای مبسوط و منقح درباره این دو فضیلت و ربط و نسبت شان با یکدیگر است. این مقاله در حد ظرفیت محدود خود و از رهگذر تفسیر یکی از کلمات قصار نهج البلاغه می کوشد نشان دهد که ذخایر غنی فرهنگ شیعی مصالح لازم برای نظریه پردازی در این باب را در بر دارند

عدالت، عقلانیت، نهج الابلاغه، فضیلت