جلال درخشه - استاد علوم سیاسی دانشکده معارف اسلامی و علوم سیاسی دانشگاه امام صادق (ع)/تهران
احمد شریعتمداری - دانشجوی دکتری دانشکده معارف اسلامی و علوم سیاسی دانشگاه امام صادق (ع) /تهران

در واکاوی تقابل دو ساحت فرهنگی در دوران حکومتی امام علی(ع)، یک طرف فرهنگ عمومی و به تبع آن فرهنگ سیاسی جاهلیت است که ریشه های آن در باطن برخی از مسلمانان صدر اسلام باقی مانده و در دوره خلفای پیش از امیرالمومنین بازتولید شده و طرف دیگر این منازعه، فرهنگ سیاسی شایسته و بایسته از منظر امیرالمومنین قرار دارد که با دو رکن علم آموزی و اراده سازی شناخته می شود. در پاسخ به این سوال اصلی که امام علی(ع) چه تصویری از فرهنگ سیاسی اسلامی ارائه داده اند می توان بیان کرد که ایشان درصدد توجه بخشی به ساحت تعقل و ملزومات معرفتی آن و تقویت اراده و بایسته های ایمانی اش بوده اند و متقابلا پاکسازی جامعه از فرهنگ سیاسی جاهلیت (که اقتضائات خاص خود را داشته و مانع حرکت سیاسی مطلوب قلمداد می شده است) را ضروری می دانستند. بنابراین امام با توجه به اهمیت و جایگاه فرهنگ در کنش سیاسی، اصلاحاتی ریشه ای و دامنه دار را در صحنه فرهنگ سیاسی پی ریزی کردند تا جهت رفتار سیاسی مسلمانان را به سمت مطلوب پیش برند. فرهنگ سیاسی به عنوان مولفه ای اثرگذار بر کنش سیاسی فهم می شود که به نوعی به تاثیر روان و ادراک جمعی بر رفتار سیاسی نظر دارد. این مفهوم سیاسی را هر کلان نظریه ای به صورت برساخته از مبانی خود تعریف می کند و از این رو نمی توان انتظار تعریفی یگانه از آن داشت؛ به خصوص آنکه این ترکیب اضافی، دو واژه پر از ابهام فرهنگ و سیاست را به هم پیوند داده است. اما به هر صورت پژوهش های محققین بزرگی چون آلموند، وربا، پای، کلمن، اینگلهارت و دیگران امکان تعریف را عملی تر کرد.