بهنام حبیبی خانیانی - عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد دزفول
رحمت اله کریمی زاده - عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور، ایستگاه گچساران
سیدعلی فاضل زاده دزفولی - عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد دزفول

به منظور شناسایی لاین های متحمل به خشکی و غربال کردن شاخص های کمی تحمل به خشکی تعداد ده لاین پیشرفته گندم دوروم به همراه رقم شاهد دهدشت در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 4 تکرار در دو شرایط تنش شدید و تنش ملایم خشکی در منطقه گچساران مورد آزمایش قرار گرفتند. در این تحقیق اختلاف دمای کانوپی گیاه با محیط (CTD) در سه مرحله ظهور نیمی از خوشه ها (معیار زادوکس 54)، خوشه دهی کامل (معیار زادوکس 69) و پرشدن دانه (معیار زادوکس 71) اندازه گیری گردید. بر مبنای صفت عملکرد در شرایط تنش ملایم (YP) و تنش شدید (YS)، شاخص های کمی تحمل به خشکی از قبیل میانگین بهره وری (MP)، شاخص تحمل (TOL)، میانگین هندسی بهره وری (GMP)، شاخص حساسیت به تنش (SSI) و شاخص تحمل تنش (STI) محاسبه گردیدند. ژنوتیپ های شماره 6 و 1 با داشتن میزان مولفه اصلی اول نسبتا بالا و میزان مولفه پایین در هر دو محیط به عنوان بهترین ژنوتیپ ها انتخاب شدند. تحلیل همبستگی عملکرد بین دو محیط و شاخص های مقاومت به خشکی نشان داد که شاخص های GMP و STI مناسب ترین شاخص ها برای غربال سازی ژنوتیپ های گندم دوروم می باشند. نمودار چند متغیره بای پلات نشان داد که ژنوتیپ های 1 و 6 در مجاورت بردارهای مربوط به شاخص های مقاومت به خشکی یعنی STI, GMP, MP قرار دارند و بنابراین به عنوان متحمل ترین ژنوتیپ ها نسبت به تنش خشکی انتخاب شدند. نتایج اندازه گیری اختلاف دمای کانوپی در مرحله خوشه دهی کامل و پرشدن دانه نیز نشان داد که ژنوتیپ های شماره 9، 10 و 6 خنک ترین محیط رشد را دارا بودند و بنابراین به عنوان ژنوتیپ های امیدبخش برای تحمل به خشکی انتخاب شدند. همبستگی مثبت و معنی دار بین SSI و CTD نشان داد که شاخص دمای کانوپی می تواند در تعیین ژنوتیپ های متحمل به خشکی نقش مهمی ایفا کند.

بای پلات، گندم دوروم، خشکی، گچساران، شاخص های تحمل