کبری مهدویان - استادیار دانشگاه پیام نور، دانشکده علوم، گروه زیست شناسی، تهران، ایران

سلنیوم (Se) یک عنصر معدنی ضروری برای حیوانات و انسانها است که آنها عمدتا از گیاهان به دست می آورند. غلظت سلنیوم در گیاهان توسط قابلیت دسترسی سلنیوم در خاکها تعیین میشود. سلنیوم یک عنصر ضروری برای گیاهان نیست ، اما غلظت بیش از حد سلنیوم میتواند سمی باشد. اکثر گیاهان نمی توانند بر روی خاکهای سلنیوم دار رشد کنند. بیشتر گیاهانی که بر روی خاکهای سلنیوم دار رشد میکنند سلنیوم را کمتر از 100 میلی گرم بر کیلوگرم وزن خشک انباشته میکنند و نمیتوانند غلظتهای سلنیوم بیشتری را در بافتها تحمل کنند. با این حال، برخی از گونه های گیاهی سلنیوم را بیشتر از 100 میلی گرم بر کیلوگرم وزن خشک در بافتها انباشته میکنند این گیاهان تجمع دهندگان سلنیوم به حساب میآیند. برخی از گونه ها حتی میتوانند 100 تا 15000 میلی گرم بر کیلو گرم وزن خشک سلنیوم را انباشته کنند که بیش تجمع دهندگان سلنیوم نامیده شده اند. 45 گونه از 6 خانواده دو لپهای به عنوان بیش تجمع دهنده سلنیوم گزارش شدهاند. در مقایسه با دیگر گیاهان، بیش تجمع دهندگان با سطوح 10 تا 100 برابر سلنیوم بالاتر و نسبتهای بالاتر سلنیوم به گوگرد مشخص شدهاند. همچنین تجمع دهندگان نسبتهای سلنیوم اندام هوایی به ریشه بالاتری دارند. بررسیهای بیوشیمیایی نشان دادند که بیش تجمع دهندگان چندین ناقل سولفات-سلنات دارند که به احتمال زیاد واسطه جذب و انتقال سلنیوم هستند. سطوح بالای هورمونهای جاسمونیک اسید، سالیسیلیک اسید و اتیلن جذب سولفات را تنظیم میکنند. همچنین تجمع دهندگان دارای ژنهایی هستند که در مقاومت تنش اکسیداتیو ، دفاع بر علیه تنش زیستی و تحمل سلنیوم نقش دارند.

گیاهان بیش تجمع دهنده، مکانیسمهای ملکولی، سلنیوم