گزارش نامگذاری و آزادسازی رقم جدید چغندرقندهیبرید منوژرم چغندرقند متحمل به خشکی "پایا"

محدودیتهای منابع آبی، تولید محصولات زراعی از جمله چغندرقند را در سال های اخیر تحت تاثیر قرار داده است. بطوری که وقوع تنشهای خشکی در مراحل مختلف رشد، باعث کاهش عملکرد ریشه این محصول و در نتیجه کاهش درآمد زارعینمی شود.به استناد سند راهبردی چغندر قند ‮‭50‬ تا ‮‭60‬ درصد سطح اراضی زیر کشت چغندر قند در طول دوره رشد با محدودیت منابع آب آبیاری روبرو هستند.یکی از موثر ترین روشهای کاهش خسارت تولید در شرایط تنش خشکی اصلاح ارقامی است که قدرت تحمل به خشکی را داشته و در شرایط محدودیت آب کاهش عملکرد کمتری داشته باشند. بدین منظور برای تهیه رقم متحمل به خشکی، در این تحقیق اصلاح گرده افشان های متحمل به خشکی مد نظر قرار گرفت. از چهار توده گرده افشانموجود در موسسه به نام های‭SBSI DR I ‬،‭SBSI DR II ‬، ‭BP KARAJ‬و ‮‭436‬ ‭BIGERM ‬، تعداد ‮‭45‬ فامیل نیمه خواهری ‭(Half-sib family) ‬تهیه و پس از ارزیابی آنها در شرایط تنش خشکی، 9 فامیل بر اساس بیشترین عملکرد ریشه از چهارتوده یاد شده انتخاب شد. در ادامه، از این 9 فامیل مجددا تعداد ‮‭108‬ فامیل تهیه گردید و بر اساس نتایج در صد جوانه زنی در آزمایشگاه (تست مانیتول) و گلخانه (جوانه زنی در خاک رس)، ‮‭23‬ فامیل برتر انتخاب و با سینگل کراس نرعقیم منوژرم(‮‭436‬*‮‭231‬) به عنوان والد مادری تلاقی داده شد و ‮‭23‬ هیبرید تست کراس بدست آمد. این هیبریدها در دو شرایط تنش و بدون تنش در سال های ‮‭86‬ و ‮‭1387‬ در منطقه مشهد مورد ارزیابی قرار گرفتند. آبیاری معمولی پس از ‮‭90‬ میلی متر تبخیر و اعمال کم آبیاری براساس حدود ‮‭200‬ میلی متر تبخیر از سطح تشتک تبخیر انجام شد. بر اساسشاخص تحمل به تنش ‭(STI)‬، هیبرید های شماره ‮‭12‬ (‮‭436‬*‮‭231‬)*‮‭35‬‭.SBSI-DR I-HSF-‬‮‭14‬‭-P ‬و 7 (‮‭436‬*‮‭231‬)*7‭.SBSI-DR I-HSF-‬‮‭14‬‭-P ‬از لحاظ عملکرد ریشه و عملکرد شکر متحمل تشخیص داده شدند. در مرحله بعد، دو گرده افشان ( والد پدری) هیبریدهای مذکور یعنی ‮‭35‬‭.SBSI-DR I-HSF-‬‮‭14‬‭-P ‬و 7‭.SBSI-DR I-HSF-‬‮‭14‬‭-P ‬با دو والد مادری منوژرم و یک والد مادری مولتی ژرم تلاقی داده شدند و شش هیبرید جدید حاصل شد که با دو هیبرید تست کراس اولیه در مجموع هشت هیبرید در مناطق کرج و مشهد در دو شرایط تنش و بدون تنش (همانند آزمایشهای قبلی) ارزیابی شدند. نتایج نشان داد که هیبرید جدید(‮‭016‬ ‭SBSI) ‬با ترکیب(‮‭35‬‭.SB‬‮‭17‬‭*SB‬‮‭36‬‭)*SBSI.DR I-HSF.‬‮‭14‬‭-P ‬با عملکرد ریشه ‮‭65/91‬ تن در هکتار نسبت به سایر هیبریدها و هیبرید شاهد خارجی ‮‭11/47‬ ‭) IR‬7 تن در هکتار) از نظر عملکرد ریشه اختلاف آماری در سطح احتمال پنج درصد معنی دار بود. در سال ‮‭1390‬ و ‮‭1391‬ هیبرید جدید (‮‭016‬ ‭SBSI) ‬به همراه هیبریدهای امیدبخش دیگر در منطقه کرج (روش آبیاری نشتی) و در همدان (روش آبیاری قطره ای تیپ) در دو شرایط تنش و بدون تنش از نظر عملکرد و تحمل به خشکی مورد ارزیابی قرار گرفتند. درایندو منطقه نیز هیبرید جدید ‮‭016‬ ‭SBSI‬با توجه به شاخص تحمل به خشکی‭(STI) ‬بر مبنای عملکرد ریشه به ترتیب با مقادیر ‮‭0/79‬ و ‮‭0/84‬ به عنوان هیبرید برتر تشخیص داده شد .در سال ‮‭1393‬ هیبرید جدید مجددا در سه منطقه در دو شرایط تنش و بدون تنش مورد ارزیابی قرار گرفت و از نظر تولید محصول برتری خود را نشان داد. در این سال، شاخص تحمل به خشکی این رقم برمبنای عملکرد ریشه برابربا ‮‭0/94‬ شد. همچنین، این هیبرید در سال ‮‭1393‬در کشور رومانی مورد ارزیابی قرار گرفت و عملکرد ریشه معادل ‮‭86/58‬ تن در هکتار تولید کرد. نتایج آزمایش ترویجی در مشهد در سال ‮‭1393‬ نیز حاکی از برتری این هیبرید در شرایط تنش خشکی بود بطوریکه نسبت به رقم معمولی حدود ‮‭22‬ تن درهکتار افزایش عملکرد ریشه در هکتار را نشان داد. بنابراین، بر اساس نتایج بدست آمده، این هیبرید به عنوان اولین رقم منوژرم چغندر قند متحمل به خشکی معرفی می شود. واژه های کلیدی:چغندرقند ، تنش خشکی ، گرده افشان، رقم متحمل ، پایا