ارزیابی تاثیر عملیات آبخیزداری در کاهش سیلاب حوضه آبخیز هفتان

ارزیابی پروژهصهای آبخیزداری امروزه از بنیادیصترین مسایلی است که در کشورها به منظور برنامهصریزیصهای آتی در خصوص طرحصهای اجرایی و مدیریت منابع طبیعی انجام میصگیرد. با توجه به نبود تجهیزات لازم به منظور پایش و ارزیابی پروژهصهای آبخیزداری و بررسی تاثیر اقدامات مدیریتی در وضعیت سیلاب و رسوبصدهی حوزهصهای آبخیز، استفاده از مدلصهای هیدرولوژیکی جهت شبیهصسازی رفتار حوضه در قبل و بعد از اقدامات آبخیزداری ابزاری کارآمد در دستیابی به اهداف میصباشد. بر این اساس تحقیق حاضر با هدف ارزیابی تاثیر عملیات آبخیزداری در حوزه آبخیز هفتان استان مرکزی با استفاده از مدل هیدرولوژیکیص‭HEC-HMS ‬انجام شد. بدین منظور ابتدا با استفاده از دادهصهای بارش و رواناب ثبت شده از دو رویداد به تاریخ ‮‭80/1/14‬ و ‮‭82/1/6‬ اقدام به واسنجی پارامترهای شماره منحنی و تلفات اولیه بارش شد. سپس با استفاده از دادهصهای رویداد ‮‭83/12/22‬ صحت مدل مورد ارزیابی قرار گرفت. در نهایت با تعریف مقادیر بارش 6 ساعته با دوره بازگشتصهای مختلف به عنوان بارش طرح، اقدام به شبیهصسازی سیل قبل و بعد از احداث سازهصهای اصلاحی در مسیر آبراههصهای اصلی شد. بدین منظور زمان تاخیر حوضه برای شبیهصسازی سیل بعد از اقدامات آبخیزداری با توجه به تغییرات شیب آبراهه ناشی از تاثیر سازهصهای اصلاحی تغییر کرد. در نهایت با تعریف درصد خطای دبی اوج به عنوان تابع هدف، به ارزیابی اثر عملیات آبخیزداری بر مشخصهصهای هیدروگراف سیل پرداخته شد. طبق نتایج سازهصهای آبخیزداری به خوبی توانستهصاند در کاهش دبی اوج و حجم سیلاب و همچنین افزایش زمان تمرکز حوزه آبخیز هفتان اثرگذار باشند. در زیرحوضه های ،1 ،2 ،‮‭6 4‬ و 7 که عملیات اصلاح آبراهه صورت گرفته است، و در زیر حوضه های ،1 ،2 ،6 و7 عملیات بیولوژیکی انجام شده که بیشترین این عملیات در زیر حوضه 2 صورت پزیرفته است در بقیه زیر حوضه ها عملیات ناچیزی انجام شده است و. طبق این نتیجه بیشترین درصد کاهش دبی در زیرحوضهصهای 2 و 6 به ترتیب برابر ،‮‭2 40‬/،‮‭31‬ ،‮‭25‬ ،‮‭6 20‬/،‮‭3 28‬/،‮‭7 26‬/،‮‭4 26‬/،‮‭1 24‬/،‮‭24‬ ،‮‭25‬ و ‮‭18/5‬ به ترتیب در دوره بازگشتصهای 2 تا ‮‭200‬ سال اتفاق افتاده است. این نتایج نشان داد عملیات آبخیزداری بیشترین تاثیر خود را بر روی وقایع سیلاب کوچک نشان دادهصاند. همچنین همزمان با شدت یافتن مقیاس بارش، تاثیر سازهصها بر کاهش دبی اوج کمتر شده است. با توجه به نتایج در خروجی حوزه آبخیز هفتان مشخص شد که تاثیر عملیات آبخیزداری بر کاهش دبی اوج از ‮‭21‬ تا ‮‭83‬ درصد و بر کاهش حجم سیلاب از ‮‭11‬ تا ‮‭79‬ درصد بوده است که این نتیجه بیانگر این است عملیات آبخیزداری بر روی کاهش دبی اوج تاثیر بیشتری نسبت به کاهش حجم سیلاب دارد. واژهصهای کلیدی: عملیات آبخیزداری، ارزیابی، مدلصسازی، ‭HEC-HMS‬، هفتان