ملاحظاتی در باب نمود اعتقاد به «احکام نجوم» در تاریخ‌نگاری ابوحنیفه دینوری

در تاریخ‌نگاری، مبحث اعتقادداشتن یا اعتقادنداشتتن مورخ به «احکام نجوم»، از نکات مهم و در کانون توجه است. ابوحنیفه دینوری، از مورخان بزرگ تمدّن اسلامی در قرن سوم قمری/نهم میلادی، کتاب اخبارالطوال را براساس شیوﮤ تاریخ‌نگاری عمومی تألیف کرده است. این پژوهش با دیدگاهی توصیفی‌تحلیلی به‌دنبال یافتن پاسخ این پرسش است که نمود اعتقادی ابوحنیفه دینوری به احکام نجوم به چه صورت بوده است و در تاریخ‌نگاری او، تجلی این نمود در چه زمینه‌هایی مشاهده می‌شود. براساس یافته‌های این پژوهش، به نظر می‌رسد دیدگاه دینوری دربارﮤ پیشگویی‌های منجمان، فرازونشیب‌هایی داشته و در مجموع، نمونه‌های اندکی از پیشگویی‌ها در حوادث تاریخی را ذکر کرده است. او در اثر خود، در همان نمونه‌های اندک که پیشگویی بزرگان و منجمان را بررسی کرده و آن را مهم دانسته، به پیشگویی‌های عوام بی‌توجه نبوده و گاهی در کتاب خود، از این گزارش‌ها نام برده است؛ همچنین بر این باور بوده است که اگر در مواقعی، منجمان و اهل احکام نجوم پیشگویی نداشته‌اند، تأویل و برداشت نادرست از سخنان آنها دلیل اصلی محقق‌نشدن این پیشگویی‌ها بوده است. دینوری در جایگاه یک منجم، آثار نجومی مهمی را نگاشته که این موضوع در اعتقادش به درستی سخنان اهل احکام نجوم بی‌تأثیر نبوده است. مباحثی که احکام نجوم در آن مطرح شده، در کتاب اخبارالطوال مفصل‌تر از حوادث مشابه توضیح داده شده است.

کلیدواژه ها:

ابوحنیفه دینوری ، احکام نجوم ، اخبارالطوال ، پیشگویی ، تاریخ