گونه‌شناسی خانه‌های تاریخی دوره قاجاریه نراق

نراق از دوران قاجار تا دهه‌های اخیر زیستگاهی با سه محله بوده است که در میان باغ‌ها و کشتزارها قرار داشته‌اند. در کنار عناصری همچون بازار و مسجد و تکیه، خانه‌ها بخش مهمی از محلات را تشکیل می‌داده‌اند. زیرا هم کوچکترین واحد شکل‌دهنده زیستگاه محسوب می‌شوند و هم فرهنگ سکونت و خصوصیات زیست در آن منطقه را نمایش می‌دهند. سکونتگاه کهن نراق طی یک سده اخیر با آسیب‌ها و چالش‌های پرشماری روبرو شده است. علاوه بر این، خانه‌ها نیز به‌دلایل مختلف ازجمله توسعه و همچنین ضعف ناشی از بهره‌گیری از فنون ساخت‌و‌ساز روستایی و مصالح محلی همواره در معرض تخریب و دگرگونی بوده‌اند، آنچنان‌که بیم آن می‌رود که الگوهای بومی سکونت در نراق فراموش شوند. حفاظت از یک زیستگاه کهن علاوه بر مراقبت از اجزا و عناصری همچون بازار، نیازمند توجه عمیق به محلات و همچنین خانه به‌عنوان عنصر اصلی شکل‌دهندۀ محلات است. این توجه متضمن شناخت خصوصیات خانه و ازجمله انواع و گونه‌هایی است که قابل شناسایی هستند. لذا این مقاله درپی پاسخ دادن به این پرسش اصلی است که گونه‌های معماری مسکونی در سکونتگاه نراق چه بوده و چه ویژگی‌هایی داشته‌اند؟ براین‌اساس مقاله به‎دنبال تعریف یک گونه‌شناسی از بخش عمده‌ای از خانه‌های نراق است که از دوره قاجار به‎بعد ساخته شده‌اند. روش تحقیق در این مقاله تفسیری تاریخی است و اطلاعات عمدتاً برپایه مطالعات میدانی و درحین برداشت‌ و مستندسازی جمع‌آوری شده‌اند. در این راستا تمام خانه‌های تاریخی موجود در محلات که امکان تهیه نقشه معماری آن‎ها میسر بوده، برداشت شده و تجزیه‌و‌تحلیل نمونه‌ها برپایه مهم‌ترین فضاها و ترکیب آن‎ها در جهت شکل‌گیری اندام‌های اصلی خانه صورت گرفته است. براساس مطالعات انجام گرفته مبتنی بر نحوه ترکیب ریزفضاها در یک نظام کلی، سه گونه اصلیِ «رسمی» مشابه مساکن مناطق شهری، «بومی» مشابه مساکن روستایی منطقه و «بینابین» و پنج زیرگونه قابل شناسایی است. زیرگونه‌های «رسمی دارای حیاط مرکزی»، «رسمی خانه‌باغ» و «رسمی ترکیبی» زیر مجموعۀ گونه اصلی رسمی بوده و زیرگونه‌های «بومی منفرد» و «بومی اشتراکی» زیرمجموعه گونه بومی محسوب می‌شوند.  

کلیدواژه ها:

Naraq ، Historic houses ، Typology ، Qajar period. ، نراق ، خانه‌های تاریخی ، گونه‌شناسی ، دوره قاجار.