زمینشیمی آپاتیت و سنگ‏های میزبان کانسار آهن± آپاتیت لکه‏سیاه (شمال‏خاوری بافق): رهیافتی در شناسایی خاستگاه و جایگاه تکتونوماگمایی

منطقه لکه‏سیاه در پهنه ایران مرکزی و در ۴۰ کیلومتری شمال‏خاوری شهرستان بافق در استان یزد جای دارد. واحدهای سنگی منطقه به سن کامبرین زیرین و دربردارنده ریولیت، آندزیت و سنگ‏های آذرآواری هستند. این سنگها بیشتر بافت پورفیری تا گلومروپورفیری نشان میدهند. سنگ‏های آذرین درونی منطقه به شکل استوک و دایک جایگزین شده‏اند و ترکیب مونزونیتی و دیوریتی و بافت اینترگرانولار و گرانولار دارند. برپایه ویژگیهای زمینشیمیایی این سنگ‏ها از سری ماگمایی کالکآلکالن بهشمار میروند و متاآلومینوس تا پرآلومینوس هستند. الگوی فراوانی عنصرهای خاکی کمیاب در کانی آپاتیت کانسار از LREE نسبت به HREE غنی‏شدگی نشان می‏دهد. این الگو از ویژگی‏های کانسارهای آهن تیپ کایروناست. همچنین، در سنگ میزبان LILE (مانند: Rb، Ba، La، U، K و Th) غنی‏شدگی و HFSE (مانند: Nb، Ta، Zr و Y) تهی‏شدگی نشان می‏دهند. این ویژگی‏ نشانه ماگماتیسم در پهنه‏های فرورانشی است. برپایه میزان غلظت عنصرهای کمیاب و فرعی، از دیدگاه زمینساختی، سنگ‏های آتشفشانی و آذرین درونی به محدوده کمان ماگمایی متعلق هستند. شواهد نشان می‏دهند ماگمای نخستین سازنده این سنگ‏ها پیامد ذوببخشی پوسته اقیانوسی فرورو در پهنه‏ فرورانش است و هنگام بسته‏شدن حوضه اقیانوسی پروتوتتیس پدید آمده است. ماگمای اکسیدی سرشار از آهن و فسفر از جدایش ماگماهای مافیک نخستین پدید آمده است و از راه گسل‏ها و شکستگی‏ها به سطوح بالاتر راه یافته است. بررسی ترکیب ایزوتوپی اکسیژن و هیدروژن کوارتز همراه با کانسنگ مگنتیت در این کانسار و محاسبه سیال در تعادل با آن نشان می‏دهد سیال کانه‏زا در این کانسار خاستگاه ماگمایی داشته است.  

کلیدواژه ها:

گرانیت ، تیپ S ، تیپ A ، پهنه برخوردی ، ریفت قارهای ، گرمی‏چای ، میانه