(Olea europaea L.) تاثیر کوواریت سال آوری بر مطالعات سازگاری در زیتون

سابقه و هدف: برای تایید وجود اثرات متقابل به صورت کمی، بارزترین روش، شرکت دادن نتایج حاصل از هر سال، در آنالیزهای تجزیه مرکب است، در این میان، محصولات باغی تحت تاثیر اثر درونی (و نه سال) سال آوری، به طور متوالی عملکردشان از سالی به سال دیگر، کم و یا زیاد می شود. در این پژوهش به منظور حذف این اثر و هموار سازی میانگین سال ها از شاخص سال آوری هر ژنوتیپ به عنوان متغییر کمکی در مدل استفاده می شود تا بوسیله ی آن تغییرات هر جزء از تجزیه مرکب مشخص گردد و در نهایت با استفاده از پارامترهای پایداری، رقم و ژنوتیپ های سازگار با شرایط این اقلیم معرفی گردند. مواد و روش ها: جهت انجام این پژوهش از ۱۰۰ ژنوتیپ و رقم جمع آوری شده از سراسر ایران استفاده شده است. این ژنوتیپ ها و ارقام، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی(RCBD) در سه تکرار، در ایستگاه تحقیقاتی زیتون طارم، کاشته شده و به مدت ۶ سال زراعی، از سال ۱۳۹۱ تا ۹۶، عملکرد هر درخت به صورت کیلوگرم در هر درخت برآورد گردید. اثر سال آوری، با محاسبه ی شاخص سال آوری(ABI) برای هر ژنوتیپ، طی دورههای دوساله ی متوالی و تصحیح میانگین ها با استفاده از آن، از داده ها حذف گردید و در نهایت داده ها در دوحالت اصلی و تصحیح شده مورد بررسی و تجزیه مرکب قرار گرفتند و در نهایت از ده پارامتر پایداری جهت شناسایی رقم پایدار در سال های کشت استفاده گردید. یافته ها: نتایج تجزیه واریانس مرکب، برای دوحالت مختلف تجزیه، تفاوت عمده ای با یکدیگر داشتند. بطوری که مقدار جز ء ژنتیکی جدول تجزیه مرکب در داده های تصحیح شده نسبت به داده های اصلی ۶۱ درصد افزایش نشان داد. همچنین اثر سال این جدول به طرز چشمگیری از توجیه ۳۷ به ۱۴ درصد، با کاهش ۲۳ درصدی روبرو بود. مقدار اثر متقابل در هر دو حالت برای داده های تصحیح شده و نشده به ترتیب با ۳۵ و ۳۲ درصد توجیه معنی دار شد. مقایسات انجام شده برای جفت سال های متناظر با استفاده از آزمون t-استیودنت، نشان دهنده ی تفاوت میانگین عملکرد برای هر دو سال مشابه برای داده های اصلی و تصحیح شده بود. مقدار این پارامتر به طور متوالی به صورت مثبت و منفی برآورد گردید. که نشان دهنده تاثیر دخالت دادن متغیر کمکی شاخص سال آوری در محاسبات است. مقدار بیشتر قدر مطلق این پارامتر نماینده ی تحت تاثیر قرار گرفتن آن ژنوتیپ یا رقم از پدیده ی سال آوری است. پایدار ترین ارقام در این پژوهش با عملکردی مطلوب و با استفاده از روش تصحیح داده ها، ارقام ’کرونیکی ‘ و ’کنسروالیا ‘، با توجه به سه عامل ثبات در عملکرد، مقدار عملکرد و کیفیت روغن تعیین گردید. نتیجه گیری: وجود پدیده ی سال آوری در محصولات باغی، می تواند نتایج حاصل از مطالعات سازگاری در این محصولات را در حد قابل ملاحظه ای تغییر دهد. پدیده ای داخلی، که به سال و پارامترهای آن بستگی ندارد، شایستگی واقعی ژنوتیپ ها و ارقام شرکت کننده در آزمایش را تغییر می دهد. دخالت دادن شاخص سال آوری در تجزیه های وابسته به سازگاری به عنوان یک متغییر کمکی، عاملی مهم در کاهش اثرات سال آوری در محاسبات، تعدیل میانگین های هر سال× ژنوتیپ و در نهایت اتخاذ تصمیمی صحیح در رد یا قبول سازگاری یک ژنوتیپ است. این تفاوت در بررسی کلی و تعیین سازگاری ارقام، در دو مجموعه ی داده ی تصحیح شده و نشده بارز است. از طرفی در نظر گرفتن عامل مقدار عملکرد علاوه بر ثبات عملکرد در تعیین رقم مطلوب امری ضروری است.

کلیدواژه ها:

شاخص سال آوری ، متغییر کمکی ، تجزیه کوواریانس ، تصحیح میانگین ها ، پارامترهای پایداری