اثر میزان و جهت شیب بر رسوب و رواناب سطحی، مطالعه موردی: حوزه آبخیز گنبد

فرسایش، به­علت اثرات فراوان اقتصادی و زیست محیطی همواره دغدغه بزرگی برای کشاورزان، مهندسان و سیاست­ گذران به شمار می ­آید. از آن جایی ­که شیب یکی از شاخص ­های مهم در فرایند فرسایش می­ باشد، پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش تندی و جهت شیب بر تغییرات رسوب و حجم رواناب سطحی در حوزه آبخیز گنبد واقع در شهرستان همدان انجام شد. در این حوضه، در سه دامنه جنوبی، شمالی و شرقی سه کرت استاندارد آزمایشی نصب شد. کرت­ ها در ابعاد ۱.۸×۲۴ متر طراحی و در شیب­ های نسبتا همگن و با مقادیر متفاوت تعبیه شدند. رواناب محتوی رسوب در مخازن ویژه­ای جمع ­آوری و نمونه ­برداری شدند. در این خصوص، ۱۶ واقعه بارشی مستقل (۱۳۸۹–۱۳۹۲) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. بررسی اثرهای تندی و جهت شیب و همچنین، اثر متقابل آن ها با استفاده از آزمایش فاکتوریل در نرم ­افزار SAS ۹.۴ انجام شد. نتایج حاکی از معنی ­داری اثر شیب، جهت آن و همچنین، اثر متقابل آن ها در هنگام وقوع رگبار، در میزان حجم رواناب تولیدی می­ باشد. بر اساس این نتایج، شیب­ های کوچک باعث معنی­ داری عامل تندی شیب شده و تاثیر بیشتری نسبت به مقادیر بزرگ ­تر، در تولید رواناب داشته است. دلیل این امر، پوشش گیاهی متراکم و همچنین، بیشتر بودن میانگین سرعت نفوذ آب در خاک، در شیب­ های بزرگ ­تر می­ باشد. از طرفی، در تولید رسوب، عامل تندی شیب معنی­دار نبوده و جهت شیب نیز فقط در یکی از وقایع بارشی ۱۶­گانه معنی ­دار بوده است. اثر متقابل آن ها نیز در سه واقعه بارشی معنی­ داری را نشان می ­دهد.

کلیدواژه ها:

تندی شیب ، شهرستان همدان ، کرت فرسایش ، فرسایش خاک میزان رسوب