بررسی و تحلیل ماهیت و نقش سیاسی وزارت دربار در عصر پهلوی دوم

درک ماهیت نقش سیاسی وزارت دربار در دوره پهلوی دوم، چه در چارچوب شرح وظایف قانونی و چه در عرصه واقعیت های عملی حوزه سیاست، تنها با درنظرگرفتن رابطه ضروری این نهاد با نهاد پادشاهی، ممکن و میسر است. در مقاطعی از دوران مزبور که هنوز خواست شاه مبنی بر تمرکز قدرت تحقق نیافته بود، قدرت وزرای دربار نیز، براساس نظام رسمی و قانونی توزیع قدرت در قانون اساسی، چندان درخور توجه نبود؛ پس، متصدیان این منصب مرتبا دچار تغییر می شدند. در این دوران، غالب مساعی وزرای دربار، به امور داخلی دربار و خاندان سلطنتی معطوف می شد. اما به مرور زمان، تمرکز قدرت و شخصی شدن عرصه سیاسی و به تبع آن، اهمیت یافتن روابط غیررسمی و نزول جایگاه نهادهای قانونی، به ارتقاء جایگاه اشخاص منجر شد. در این وضعیت، قدرت و جایگاه سیاسی وزارت دربار نیز به طور واضحی ارتقا یافت. در این راستا، وزیردربار یکی از اصلی ترین اهرم های شاه، در ایجاد و حفظ نظام مزبور بود؛ چون وزیردربار با اقدامات فراقانونی و به ندرت در چارچوب وظایف قانونی، با بهره گیری از شبکه روابط غیررسمی، برای تغییر جایگاه قانونی دولت و نخست وزیر و تعامل و گاه تقابل با نخبگان حکومتی و نخبگان مخالف تلاش می کرد. چنان که فعالیت های وزیردربار در حوزه روابط خارجی که به موازات کنش های وزارت خارجه صورت می گرفت، در قالب نگرش شاه به حاکمیت و رویکرد وی در توزیع متداخل وظایف بوروکراتیک، درک کردنی است. همچنین، باید توجه کرد که میزان قدرت سیاسی وزرای دربار، ناهمسان بود؛ چون براساس دو عامل وضع تاریخی و توانایی های شخصی وزیر، در نوسان بود.

کلیدواژه ها:

وزارت دربار ، نظام سیاسی پهلوی ، شاه ، نخبگان سیاسی