ابهاماتی در تقریر محمد حسین طباطبایی از برهان صدیقین

برهان صدیقین که از قوی ترین براهین اثبات واجب تعالی است، تقریرهای متعددی دارد که تقریر محمد حسین طباطبایی آخرین تقریر ارائه شده است. در این مقاله ضمن تبیین این تقریر بر چند نکته تاکید شده است؛ نخست اینکه نفی واقعیت خارجی، منجر به اثبات «واقعیت خارجی» نمی شود؛ هرچند واقعیت مایی - که می تواند «واقعیت وجود ذهنی» باشد - اثبات شود. دوم اینکه با توجه به نظری بودن آخرین مقدمه برهان - که مبدئی تصدیقی است - مطلق واقعیت، همان واقعیت مطلق (یعنی واجب الوجود) فرض شده، و این امر علاوه بر تعارض با ادعای وی، در کفایت برهان نیز ابهام ایجاد کرده است. سوم اینکه با فرض کفایت این تقریر، در اثبات واقعیت مطلق و «بذاته بودن» آن اثبات «لذاته بودن» آن فاقد بیانی روشن است. چهارم اینکه در این تقریر، واسطه قرار گرفتن جهان و جهان گذران (یعنی مشاهده غیر حقیقت وجود)- در برهانی که (طبق ملاک برهان صدیقین) باید وجودی صرف باشد- «صدیقین بودن» برهان را محل تردید قرار داده است. بنابراین، حتی با فرض کفایت این تقریر در اثبات واقعیت مطلق (از جهت بذاته و لذاته بودن)، «صدیقین بودن» آن قابل تامل است.  

کلیدواژه ها:

واقعیت ، واجب الوجود ، حقیقت وجود ، جنبه برهانی ، جنبه صدیقین ، طباطبایی