بررسی شواهد زمین ریخت شناسی گسلش فعال در منطقه قم-ساوه

فلات ایران به عنوان بخشی از پهنه برخوردی عربی-اوراسیا گسل های فعال متعددی را با راستای غالب NW-SE در خود جای داده است. شواهد ساختاری، لرزه ای و زمین ریخت شناختی متعددی از فعالیت این گسل ها درکواترنر گزارش شده است. مطالعات ساختاری اخیر نشان دهنده ی معکوس شدگی مولفه امتدادلغز گسل ها در لبه شمالی فلات ایران از راست بر به چپ بر در کواترنر است. حل سازوکار کانونی زلزله ها در لبه شمالی فلات ایران مانند زلزله چنگوره در امتداد گسل آوج (بزرگی Mw=۶.۳، تیرماه سال ۱۳۸۱) و زلزله بویین زهرا در امتداد گسل ایپک (بزرگی Mw=۷.۲، شهریورماه سال ۱۳۴۱) نیز نشان دهنده ظهور مولفه امتدادلغز چپ بر در جدیدترین سازوکار این گسل ها است. تغیرات مشابه سازوکار، در منطقه البرز مرکزی و غربی در شمال فلات ایران به تغییر میدان تنش ناشی از حرکت صفحه خزر جنوبی به سمت جنوب غرب و یا چرخش ساعت گرد آن نسبت به فلات ایران نسبت داده شده است است. این مطالعه با استفاده از مشاهدات صحرایی و تصاویر ماهواره ای (IRS P۵، LANDSAT ETM وEarth Google ) به ارائه گزارش از شواهد زمین ریخت شناسی گسلش فعال و همچنین شواهد معکوس شدگی مولفه امتدادلغز در منطقه قم-ساوه در لبه شمالی فلات ایران پرداخته است. شواهد زمین ریخت شناسی مانند جابجایی فن های آبرفتی (alluvial fan offsets)، انحراف مسیر آبراهه ها (Stream offsets)، جابجایی رخنمون واحدها (offsets of exposed rock units) و گسلش واحدهای آبرفتی کواترنر در این مطالعه مورد بررسی قرار گرفته-اند. در این مطالعه شواهد تکتونیک فعال به شکل مشاهدات صحرایی و تصاویر ماهواره ای از پهنه گسل های کوشک نصرت، نورعلی بیگ، ساوه و خلخاب ارائه شده است. بر اساس این شواهد مقادیر و انواع مختلفی از جابجایی آبراهه ها و واحدهای سنگی در امتداد گسل ها در منطقه قم-ساوه مشاهده می-شود که نشان دهنده تغییر سازوکار گسل ها و معکوس شدگی مولفه امتدادلغزآن ها از راست بر به چپ بر در کواترنر می باشد. به همین دلیل هر دو سازوکار امتدادلغز راست بر و چپ بر در کواترنر در منطقه قم-ساوه مشاهده می گردد. با توجه به اینکه مقدار جابجایی چپ بر در مقایسه با مقدار جابجایی راست بر اغلب بسیار کمتر است، احتمال می رود گسل هایی که جابجایی راست بر نشان می دهند، اکنون جابجایی امتدادلغز چپ بر داشته باشند اما مقدار جابجایی چپ بر آن ها هنوز نتوانسته جابجایی راست بر قبلی را از بین ببرد. به علاوه، بر اساس مشاهدات صحرایی و تصاویر ماهواره ای در منطقه قم-ساوه، آبراهه های بزرگ با مقدار حفر بیشتر، اغلب سازوکار امتدادلغز راست بر نشان می دهند درصورتی که جابجایی های چپ بر غالبا در آبراهه های کوچکتر و با حفر کمتر دیده می-شود. بنابراین می توان نتیجه گرفت که سازوکار امتدادلغز چپ بر در منطقه قم-ساوه بسیار جوان بوده و در اواخر کواترنر رخ داده است. شواهد جابجایی های امتدادلغز چپ بر روی گسلهای فعال با راستای NW-SE در لبه شمالی فلات ایران در حالی مشاهده می گردد که شواهد زمین شناسی نشان گر جابجایی های راست بر واحدهای قدیمی تر از کواترنر در طول این گسل ها است. تغیرات مشابه سازوکار، در مناطق شمالی تر فلات ایران (از جمله منطقه البرز مرکزی و غربی) به تغییر میدان تنش ناشی از تغییر جهت حرکت صفحه خزر جنوبی نسبت داده شده است. نتایج حاصل از مطالعه حاضر، علاوه بر تایید تفسیر ارائه شده، نشان دهنده گسترش نفوذ تغییرات میدان تنش ناشی از حرکت خزر جنوبی تا شمال فلات ایران است.

کلیدواژه ها:

منطقه قم-ساوه ، لبه شمالی فلات ایران ، گسل کوشک نصرت ، گسل خلخاب ، گسل ساوه ، گسل نورعلی بیگ.